Luận án Ảnh hưởng của sử dụng kết hợp thuốc bảo vệ thực vật hoạt chất chlorpyrifos ethyl và fenobucarb đến hoạt tính enzyme cholinesterase ở cá lóc (channa striata)

lần sử dụng cao hơn chỉ dẫn. Nhƣ vậy, đa số hộ phỏng vấn 
(96,4%) sử dụng thuốc ở liều bằng hoặc cao hơn hƣớng dẫn và cho rằng phun ở liều 
lƣợng cao hơn hƣớng dẫn thì hiệu quả diệt trừ sâu bệnh sẽ tăng cao, giảm số lần 
phun, không tốn chi phí phun lại. Kết quả tƣơng tự khi xét riêng theo từng tỉnh 
nhƣng 2 tỉnh Long An và Hậu Giang thì xu hƣớng sử dụng ở liều lƣợng bằng hƣớng 
dẫn (50,0% - 76,7%) còn 2 tỉnh Tiền Giang và Đồng Tháp thì có xu hƣớng sử dụng 
ở liều lƣợng cao hơn liều chỉ dẫn (61,1% - 72,3%) (Bảng 4.3). 
Bảng 4.3: Liều lƣợng sử dụng thuốc BVTV ở các vùng nghiên cứu (tỷ lệ %) 
Liều lƣợng phun 
Long 
An 
Tiền 
Giang 
Đồng 
Tháp 
Hậu 
giang 
TB vùng 
nghiên cứu 
Ít hơn liều chỉ dẫn 0,7 10,7 0,4 3,3 3,6 
Bằng liều chỉ dẫn 50,0 16,9 38,5 76,7 42,7 
Cao hơn liều chỉ dẫn 49,3 72,3 61,1 20,0 53,7 
Dasgupta et al. (2007) cho thấy ở ĐBSCL có đến 97% nông dân sử dụng 
thuốc BVTV cao hơn liều khuyến cáo. Theo Bùi Thị Nga và Võ Xuân Hùng (2012) 
thì có hơn 52% nông dân phun ở liều cao hơn hƣớng dẫn và gần 48% sử dụng bằng 
hƣớng dẫn. Theo Phạm Văn Toàn (2013) ngƣời dân thƣờng sử dụng thuốc với liều 
lƣợng cao hơn so với chỉ dẫn ghi trên nhãn thuốc. Phần còn lại, mặc dù họ sử dụng 
theo liều hƣớng dẫn nhƣng họ dễ dàng tăng liều nếu lần phun xịt đầu tiên không 
hiệu quả. 
Khi phun thuốc BVTV ở liều lƣợng cao hơn hoặc thấp hơn hƣớng dẫn cũng 
đều ảnh hƣởng đến sự tiêu diệt các loài sâu bệnh. Sử dụng thuốc BVTV liều cao hơn 
chỉ dẫn vừa làm hao phí thuốc vừa làm tăng nguy cơ tồn dƣ thuốc trong môi trƣờng 
và gây độc cho sinh vật. Phun thuốc thấp hơn chỉ dẫn sẽ làm cho sâu bệnh không 
chết hết; những con còn sống sót sẽ tăng nguy cơ kháng thuốc của sâu bệnh và muốn 
tiêu diệt thì phải tăng liều sử dụng. Tần suất phun cao kết hợp với liều phun cao hơn 
chỉ dẫn sẽ làm tăng nguy cơ ô nhiễm và ảnh hƣởng của thuốc đến sinh vật. 
62 
Qua phỏng vấn cho thấy đa số nông dân phối trộn 2 hay nhiều loại thuốc khi 
sử dụng nhằm đạt hiệu quả diệt trừ sâu bệnh cao và giảm công phun xịt trên cùng 
một diện tích. Trung bình các vùng nghiên cứu có đến 88,6% số nông hộ phối trộn 
các loại thuốc với nhau trƣớc khi phun xịt (Bảng 4.4). 
Bảng 4.4: Tỷ lệ (%) phối trộn thuốc BVTV trƣớc khi phun ở các vùng nghiên cứu 
Liều lƣợng phun 
Long 
An 
Tiền 
Giang 
Đồng 
Tháp 
Hậu 
giang 
Toàn vùng 
nghiên cứu 
Số hộ phỏng vấn 300 242 247 150 939 
Số hộ phối trộn 280 216 227 109 832 
Tỷ lệ (%) 93,3 89,3 91,9 72,7 88,6 
Việc phối trộn các loại thuốc BVTV với nhau có thể làm giảm, tăng hay 
không thay đổi độc tính của thuốc đối với sâu bệnh gây hại (Trần Văn Hai, 2005). 
Nếu các loại thuốc có cơ chế tác động khác nhau thì khi phối trội có thể làm cho 
nhiều cơ quan, chức năng khác nhau của sinh vật bị ảnh hƣởng cùng lúc và sức khỏe 
của sinh vật bị ảnh hƣởng nghiêm trọng hơn (mục 2.4.2). Ngoài ra, nếu các chất 
khác nhau có hiệu lực gây độc ở các thời gian phơi nhiễm khác nhau thì sẽ làm cho 
sinh vật bị ảnh hƣởng lâu dài vì vừa hết bị tác động của thuốc này lại bắt đầu bị tác 
động của thuốc khác (Zeliger, 2008). Do đó, kết quả điều tra về sự phối trộn các loại 
thuốc BVTV trƣớc khi phun là rất đáng đƣợc quan tâm. 
Tóm lại, kết quả nghiên cứu ở nội dung 1 nhận thấy các thuốc trừ sâu chứa 
hoạt chất Chlorpyrifos ethyl (gốc lân hữu cơ) và Fenobucarb (gốc Carbamate) đƣợc 
sử dụng khá phổ biến và các loại thuốc này có độ độc cao, cùng cơ chế tác động là 
gây ức chế hoạt tính ChE ở sinh vật (mục 2.7) nên đƣợc chọn làm các nguồn gây 
độc trong các thí nghiệm ở nội dung 2 và 3. Cũng qua nghiên cứu nội dung 1 này, 
nông dân thƣờng phối trộn các thuốc BVTV với nhau (trung bình các vùng nghiên 
cứu 88,6%) khi phun nhằm giảm chi phí và thƣờng phun ở liều lƣợng bằng (42,7%) 
hoặc cao hơn (53,7%) liều lƣợng hƣớng dẫn ghi trên nhãn thuốc. Đây là cơ sở để 
thực hiện nội dung 2 và 3 nhằm xem xét, đánh giá tác động riêng lẻ và phối trộn của 
2 hoạt chất chất Chlorpyrifos ethyl và Fenobucarb lên hoạt tính ChE ở não cá lóc 
đồng điều kiện phòng thí nghiệm và ngoài đồng ruộng. 
63 
4.2 Nội dung 2: Ảnh hƣởng của phối trộn thuốc BVTV Chlorpyrifos ethyl và 
Fenobucarb đến ChE ở cá lóc trong điều kiện phòng thí nghiệm 
4.2.1 Nhiệt độ, DO, pH trong thời gian phơi nhiễm thuốc BVTV 
 Nhiệt độ 
Nhiệt độ buổi sáng (6:00 – 6:30) dao động từ 24,8±0,1 0C đến 26,5±0,1 0C và 
nhiệt độ buổi chiều (14:00 – 14:30) dao động từ 26,9±0,3 0C đến 28,9±0,2 0C (Bảng 
4.5). Hệ thống thí nghiệm bố trí trong nhà thí nghiệm có mái che nên nhiệt độ khá 
ổn định và nhiệt độ trung bình buổi tuy có dao động giữa các nghiệm thức nhƣng 
khác biệt thƣờng không quá 1,0 0C và khoảng 2,0 0C giữa buổi sáng và buổi chiều. 
Trong giới hạn sinh thái, nhiều sinh vật sẽ tăng trao đổi chất khi nhiệt độ tăng 
(Qin and Fast, 1997; Liu et al., 2000; Lermen et al., 2004). Khi gia tăng nhiệt độ 
làm tăng quá trình trao đổi chất ở cá và nếu quá trình này xảy ra trong môi trƣờng có 
tồn tại độc chất thì sẽ làm tăng lƣợng độc chất xâm nhập vào cơ thể (Jimenez et al., 
1987; Murty, 1988; Baer et al., 2002; Tsui and Wang, 2004). Ở cá lóc, khi nhiệt độ 
tăng từ 24oC lên 34oC đã làm gia tăng sự ức chế enzyme ChE (p<0,05) do phơi 
nhiễm hoạt chất Diazinon (Cong et al., 2006). Trong nghiên cứu này, chênh lệch 
nhiệt độ giữa các nghiệm thức rất nhỏ nên ảnh hƣởng không đáng kể đến sự ức chế 
hoạt tính ChE của cá lóc khi tiếp xúc với thuốc BVTV. 
 Oxy hoà tan 
Oxy hoà tan (DO) khác biệt ít giữa các nghiệm thức. DO buổi sáng có xu 
hƣớng cao hơn buổi chiều; buổi sáng dao động từ 4,0±0,2 mg/L đến 4,7±0,1 mg/L; 
buổi chiều dao động từ 3,7±0,1 mg/L đến 4,4±0,2 mg/L (Bảng 4.5). DO chênh lệch 
giữa các buổi và trong cùng buổi không quá 1,0 mg/L. 
Ngƣỡng cho phép DO lý tƣởng cho các loài thủy sinh vật là 5 mg/L (Connie, 
1997). Hàm lƣợng DO trong thí nghiệm này gần với DO lý tƣởng, phù hợp cho sinh 
sống và phát triển của cá lóc. Ngoài ra, cá lóc là loài hô hấp khí trời bắt buộc 
(Vivekanandan, 1977) nên có thể sống đƣợc ở điều kiện DO thấp nhờ hoạt động đớp 
khí trời. DO buổi chiều thấp hơn DO buổi sáng là do nhiệt độ buổi chiều cao hơn 
buổi sáng. DO phụ thuộc vào nồng độ CO2 trong nƣớc, độ mặn, áp suất riêng 
phần, đặc biệt phụ thuộc rất lớn vào nhiệt độ môi trƣờng; nhiệt độ càng tăng thì sự 
bảo hòa oxy trong môi trƣờng nƣớc càng giảm (Christopher, 2005). Nghiên cứu của 
Cong et al., (2006) cho thấy trong môi trƣờng có Diazinon thì sự biến động DO (dao 
64 
động từ 2,1 – 8,0 mg/L) không ảnh hƣởng đến mức độ sự ức chế enzyme ChE của 
cá lóc. Do đó sự biến động thấp của DO trong thí nghiệm này tác động không đáng 
kể đến sự ức chế enzyme ChE ở cá lóc khi phơi nhiễm thuốc BVTV. 
Bảng 4.5: Các yếu tố môi trƣờng trong thí nghiệm 
Nghiệm thức 
Nhiệt độ (0C) 
Oxy hòa tan 
(mg/L) 
pH 
Sáng Chiều Sáng Chiều Sáng Chiều 
ĐC 25,6±0,2 28,3±0,5 4,2±0,1 4,0±0,1 7,4±0,1 7,5±0,1 
1% Fenobucarb 25,3±0,2 27,4±0,4 4,2±0,1 3,9±0,2 7,5±0,1 7,5±0,1 
2% Fenobucarb 26,0±0,2 28,6±0,4 4,0±0,2 3,8±0,2 7,4±0,1 7,5±0,1 
5% Fenobucarb 25,7±0,1 28,7±0,3 4,4±0,2 3,9±0,2 7,5±0,1 7,5±0,1 
10% Fenobucarb 24,8±0,1 26,9±0,3 4,4±0,1 4,0±0,1 7,5±0,1 7,4±0,1 
1% Chlorpyrifos ethyl 26,2±0,2 28,1±0,5 4,4±0,1 3,9±0,1 7,8±0,1 7,7±0,1 
2% Chlorpyrifos ethyl 25,6±0,3 27,5±0,5 4,5±0,1 4,3±0,1 7,8±0,1 7,7±0,1 
5% Chlorpyrifos ethyl 26,1±0,2 28,3±0,4 4,3±0,1 4,0±0,1 7,8±0,1 7,7±0,1 
10% Chlorpyrifos ethyl 25,9±0,2 28,1±0,4 4,4±0,1 4,1±0,1 7,8±0,1 7,7±0,1 
1% Hỗn hợp 26,0±0,2 27,2±0,3 4,2±0,1 3,9±0,1 7,8±0,1 7,7±0,1 
2% Hỗn hợp 25,1±0,2 26,7±0,5 4,7±0,1 4,4±0,2 7,7±0,1 7,6±0,1 
5% Hỗn hợp 26,5±0,1 28,9±0,2 4,1±0,1 3,7±0,1 7,8±0,0 7,7±0,1 
10% Hỗn hợp 25,7±0,2 27,2±0,4 4,5±0,1 4,3±0,1 7,7±0,0 7,7±0,1 
 Giá trị pH 
Giá trị pH trung bình tuy có sự khác biệt giữa các nghiệm thức và giữa hai buổi 
nhƣng không quá 0,5 đơn vị. Cụ thể, pH buổi sáng và buổi chiều dao động từ 
7,4±0,1 đến 7,5±0,1 (Bảng 4.5). Khoảng pH trong thí nghiệm này nằm trong giới 
hạn sinh thái thích hợp cho cá lóc sinh sống và phát triển (pH từ 7,0 – 8,0, 
www.fishbase.org). Hoạt chất Chlorpyrifos ethyl và Fenobucarb đều bền ở pH thấp 
và trung tính, ở pH cao thời gian bán rã diễn ra nhanh hơn. Cụ thể, thời gian bán rả 
của Chlorpyrifos ethyl trong nƣớc là 1,5 ngày (ở pH 8, nhiệt độ 250C) đến 100 ngày 
(ở pH trung tính, nhiệt độ 150C) (Racke, 1993). Fenobucarb có thời gian bán rã ở 
20
o
C là 28 ngày ở pH = 2; 16,9 ngày ở pH = 9 và 2,06 ngày ở pH =10 (Tomlin, 
1994). Do đó, trong thí nghiệm này, pH cao hơn trung tính nên có thể ảnh hƣởng đến 
thời gian bán rã của cả 2 loại thuốc trên. 
Nhìn chung nhiệt độ, DO và pH trong thí nghiệm này đều nằm trong khoảng 
thích hợp cho sự phát triển của cá. Sự ổn định các yếu tố pH, DO và nhiệt độ giữa 
65 
các nghiệm thức sẽ làm cho thí nghiệm mang tính đồng nhất cao về mặt môi trƣờng 
nên tác động đồng đều đến sự ức chế ChE. 
4.2.2 Nồng độ thuốc Fenobucarb và Chlorpyrifos ethyl trong bố trí thí nghiệm 
Kết quả phân tích cho thấy ở nghiệm thức đối chứng, Fenobucarb và 
Chlorpyrifos ethyl đều dƣới ngƣỡng phát hiện (NPH). Ở các nghiệm thức đơn chất, 
nồng độ Fenobucarb sau khi chuẩn bị bằng 86,0 – 96,9% nồng độ lý thuyết; nồng độ 
Chlorpyrifos ethyl sau khi bố trí đạt từ 77,8% - 119,9% nồng độ lý thuyết. Ở các 
nghiệm thức hỗn hợp, nồng độ Fenobucarb thực tế đạt từ 96,4% - 109,9% nồng độ 
lý thuyết; nồng độ Chlorpyrifos ethyl bằng 82,4% - 96,3% nồng độ lý thuyết. 
Tại thời điểm 96 giờ bố trí, nồng độ thuốc Fenobucarb dạng đơn chất giảm từ 
71,5-83,9% so với nồng độ thực sau khi bố trí và giảm từ 87,2% - 100% đối với đơn 
chất Chlorpyrifos ethyl. Ở dạng hỗn hợp, tỷ lệ giảm nồng độ thuốc mạnh hơn dao 
động từ 69,1% - 87,0% đối với Fenobucarb và từ 79,9-88,4% đối với Chlorpyrifos 
ethyl (Bảng 4.6). 
Bảng 4.6: Nồng độ Fenobucarb và Chlorpyrifos ethyl trong thí nghiệm 
Nghiệm thức 
 Nồng độ thuốc BVTV (g/L) 
 Nồng độ lý 
thuyết khi 
chuẩn bị 
Nồng độ 
thực tế sau 
khi chuẩn bị 
Nồng độ thực 
tế 96 giờ sau 
phơi nhiễm 
ÐC 
Fenobucarb 0,00 <NPH < NPH 
Chlorpyrifos ethyl 0,00 < NPH < NPH 
1% Fenobucarb 36,00 31,20 5,40 
2% Fenobucarb 72,00 68,40 11,00 
5% Fenobucarb 180,00 175,00 49,90 
10% Fenobucarb 360,00 351,60 69,90 
1% Chlorpyrifos ethyl 0,27 0,21 < NPH 
2% Chlorpyrifos ethyl 0,54 0,47 0,06 
5% Chlorpyrifos ethyl 1,36 1,63 0,14 
10% Chlorpyrifos ethyl 2,70 2,48 0,29 
1% Hỗn hợp Fenobucarb 36,00 39,90 5,30 
 Chlorpyrifos ethyl 0,27 0,26 0,04 
2% Hỗn hợp Fenobucarb 72,00 76,70 10,00 
 Chlorpyrifos ethyl 0,54 0,48 0,08 
5% Hỗn hợp Fenobucarb 180,00 191,60 59,20 
 Chlorpyrifos ethyl 1,36 1,12 0,13 
66 
10% Hỗn hợp Fenobucarb 360,00 350,11 52,40 
 Chlorpyrifos ethyl 2,70 2,29 0,46 
NPH Fenobucarb = 0,3 g/L, NPH Chlorpyrifos ethyl = 0,03 g/L 
Nồng độ Fenobucarb và Chlorpyrifos ethyl sau khi chuẩn bị dao động xung 
quanh giá trị nồng độ lý thuyết. Mặc dù không đúng nhƣ nồng độ lý thuyết nhƣng 
vẫn phù hợp với thiết kế nồng độ tăng theo 1, 2, 5 và 10% LC50-96 giờ của từng 
loại thuốc đối với cá lóc trong thí nghiệm này. 
4.2.3 Ảnh hƣởng của phối trộn hoạt chất Chlorpyrifos ethyl và Fenobucarb đến 
ChE ở cá lóc trong điều kiện phòng thí nghiệm 
 Kết quả phân tích phƣơng sai cho thấy đơn chất Fenobucarb, Chlorpyrifos 
ethyl, thời gian phơi nhiễm có ảnh hƣởng đến hoạt tính ChE (p<0,05). Tuy nhiên, sự 
tƣơng tác giữa hai nhân tố Fenobucarb và Chlorpyrifos ethyl ảnh hƣởng không có ý 
nghĩa thống kê (p>0,05) đến hoạt tính ChE trong não cá lóc. Nói cách khác, đơn chất 
Fenobucarb, Chlorpyrifos ethyl và thời gian phơi nhiễm ảnh hƣởng mạnh đến ChE 
của cá lóc còn sự tác động hỗn hợp giữa 2 đơn chất Fenobucarb và Chlorpyrifos 
ethyl thì ảnh hƣởng không đáng kể (Bảng 4.7). 
Bảng 4.7: Bảng phân tích phƣơng sai xem xét tác động của Fenobucarb, 
Chlorpyrifos ethyl và thời gian phơi nhiễm tác động đến hoạt tính ChE 
Nguồn tác động SS df MS F P 
Fenobucarb 663,8 4 165,9 46,5 0,00 
Chlorpyrifos ethyl 50,4 4 12,6 3,5 0,01 
Thời gian phơi nhiễm 16,0 1 16,0 4,5 0,04 
Fenobucarb*Chlorpyrifos ethyl 30,8 4 7,7 2,2 0,07 
Fenobucarb*Thời gian phơi nhiễm 310,6 4 77,7 21,7 0,00 
Chlorpyrifos ethyl*Thời gian phơi nhiễm 98,4 4 24,6 6,9 0,00 
Fenobucarb*Chlorpyrifos ethyl*Thời gian 
phơi nhiễm 48,8 4 12,2 3,4 0,01 
SS: Tổng bình phương, MS: Trung bình bình phương 
 Sự ảnh hƣởng của các dạng đơn chất và phối trộn của Fenobucarb và 
Chlorpyrifos ethyl đƣợc thể hiện qua việc nghiên cứu ở 4 mức nồng độ 1%, 2%, 5% 
và 10%LC50-96 giờ. 
67 
 Ở nồng độ 1% LC50 – 96 giờ 
 Kết quả nghiên cứu cho thấy ở nghiệm thức Chlorpyryfos ethyl, tỷ lệ ức chế 
ChE tối đa là 6,6% ở thời điểm 60 giờ (Hình 4.6). Tỷ lệ ức chế ở tất cả các thời điểm 
đều khác biệt không có ý nghĩa thống kê so với đối chứng (p>0,05, Dunnet test); hay 
nói cách khác ở nồng độ 1% LC50-96 giờ, Chlorpyrifos ethyl không thấy ảnh hƣởng 
nghiêm trọng (NOEC – No Observed Effect Concentration) đến ChE ở cá lóc. 
 Ngƣợc lại, tỷ lệ ức chế ChE ở nghiệm thức Fenobucarb cao nhất trong 96 giờ 
phơi nhiễm là 16,1% ở thời điểm 1 giờ sau khi tiếp xúc thuốc và khác biệt có ý 
nghĩa thống kê (p<0,05, Dunnet test) so với đối chứng và nồng độ 1% LC50-96 giờ 
của Fenobucarb là nồng độ thấp nhất trong thí nghiệm thấy đƣợc sự ảnh hƣởng 
(LOEC - Lowest Observed Effect Concentration) đến ChE cá lóc (Hình 4.6). Ở các 
thời điểm thu mẫu còn lại, tỷ lệ ức chế ChE đều thấp và khác biệt không có khác 
biệt có ý nghĩa thống kê so với đối chứng (p>0,05, Dunnet test). 
Thôøi gian sau khi phôi nhieãm (giôø)
0 1 12 24 36 48 60 72 96
Ty
û le
ä ö
ùc 
ch
eá 
ho
aït
 tí
nh
 C
ho
lin
es
te
ra
se
 (%
)
-20
0
20
40
60
80
100
1% Chlorpyrifos Ethyl 
1% Fenobucarb 
1% HH (Chlor + Feno) 
a a
a
b
b
a
a b
a
a
a
a
a
a
a
a
a
ab
a
a
a
a
a
ab
a
a
ab*
*
*
*
Hình 4.6: Tỷ lệ ức chế hoạt tính ChE (% so với đối chứng) trong não cá lóc (TB ± 
SE) sau khi phơi nhiễm với Fenobucarb, Chlorpyrifos Ethyl hay kết hợp hai hoạt 
chất theo thời gian ở mức nồng độ 1% LC50 - 96 giờ. Trong cùng thời điểm phơi 
nhiễm, các đường có cùng chữ cái thì khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p>0,05, 
Duncan test) và dấu * chỉ khác biệt có ý nghĩa thống kê (p<0,05; Dunnet test) so với đối 
chứng. 
68 
 Tƣơng tự, ở nghiệm thức hỗn hợp giữa hoạt chất Chlorpyrifos và Fenobucarb 
thì tỷ lệ ức chế cao nhất là 18,7% và có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê so với đối 
chứng (p<0,05, Dunnet test) ở thời điểm 1, 48 và 96 giờ với tỷ lệ ức chế lần lƣợt là 
18,7%, 9,6% và 12,8%. Nồng độ này của hỗn hợp (tƣơng đƣơng 0,27 µg/L 
Chlorpyrifos ethyl + 36,3 µg/L Fenobucarb) đƣợc xem là nồng độ thấp nhất thấy 
đƣợc sự ảnh hƣởng (LOEC) đến ChE cá lóc. 
 Ở cùng thời điểm 1 giờ sau khi tiếp xúc với thuốc, tỷ lệ ức chế ở 3 nghiệm 
thức Chlorpyrifos ethyl, Fenobucarb và hỗn hợp lần lƣợt là 5,2%, 16,1% và 18,7% 
và nghiệm thức hỗn hợp khác biệt có ý nghĩa thống kê so với Chlorpyrifos ethyl 
(p<0,05, Duncan test) nhƣng không khác biệt so với Fenobucarb. Tƣơng tự ở thời 
điểm 48 giờ, tỷ lệ ức chế ở 3 nghiệm thức thuốc lần lƣợt là -8,9% (không ức chế), -
0,7% (không ức chế) và 9,6% và nghiệm thức hỗn hợp khác biệt có ý nghĩa thống kê 
so với Chlorpyrifos ethyl (p<0,05, Duncan test) nhƣng không khác biệt so với 
Fenobucarb. 
 Ở mức nồng độ 2% LC50 – 96 giờ 
 Ở nồng độ 2% LC50 – 96 giờ, Chlorpyrifos ethyl tác động đến ChE cá lóc 
khác biệt so với đối chứng (p<0,05, Dunnet test) ở thời điểm 60 giờ với tỷ lệ ức chế 
20,0% và đây là nồng độ thấp nhất của Chlorpyrifos ethyl thấy đƣợc sự ảnh hƣởng 
(LOEC) đến ChE cá lóc (Hình 4.7). Ở tất cả thời điểm còn lại (0, 1, 12, 24, 36, 48, 
72 và 96 giờ), tỷ lệ ức chế ChE do Chlorpyrifos ethyl không khác khác biệt có ý 
nghĩa thống kê so với đối chứng (p>0,05, Dunnet test). 
Ở nghiệm thức Fenobucarb, tỷ lệ ức chế ChE cao nhất là 22,2% so với đối 
chứng ở thời điểm 1 giờ (p<0,05, Dunnet test) nhƣng các thời điểm còn lại (12, 24, 
36, 48, 60, 72 và 96 giờ) đều khác biệt không có ý nghĩa thống kê so với đối chứng 
(p>0,05, Dunnet test). 
Tƣơng tự, ở nghiệm thức hỗn hợp thì tỷ lệ ức chế cao ChE khác biệt có ý nghĩa 
thống kê so với đối chứng (p<0,05, Dunnet test) ở 2 thời điểm 1 giờ và 60 giờ, lần 
lƣợt đạt 27,3% và 21,9% (Hình 4.7). Kết quả này tƣơng tự nhƣ tác động của hỗn hợp 
thuốc ở mức nồng độ 1% LC50-96 giờ lên hoạt tính ChE của cá lóc nhƣng tỷ lệ ức 
chế cao hơn. Các thời điểm còn lại (12, 24, 36, 48, 72 và 96 giờ), tỷ lệ ức chế ChE 
đều không khác biệt so với đối chứng (p>0,05, Dunnet test). 
69 
Thôøi gian sau khi phôi nhieãm (giôø)
0 1 12 24 36 48 60 72 96
T
yû 
le
ä ö
ùc 
ch
eá 
ho
aït
 tí
nh
 C
ho
lin
es
te
ra
se
 (%
)
-20
0
20
40
60
80
100
2% Chlorpyrifos Ethyl 
2% Fenobucarb 
2% HH (Chlor + Feno)
a
a
a
a
a
b
*
a
a
b b
ab
a
a
ab
b c
a
b
a
a
b
a
b
ab
a
a
a
**
*
Hình 4.7: Tỷ lệ ức chế hoạt tính ChE (% so với đối chứng) trong não cá lóc (TB ± 
SE) sau khi phơi nhiễm với Fenobucarb, Chlorpyrifos Ethyl hay kết hợp hai hoạt 
chất theo thời gian ở mức nồng độ 2% LC50 - 96 giờ. Trong cùng thời điểm phơi 
nhiễm, các đường có cùng chữ cái thì khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p>0,05, 
Duncan test) và dấu * chỉ khác biệt có ý nghĩa thống kê (p<0,05; Dunnet test) so với đối 
chứng. 
Ở cùng thời điểm 1 giờ sau khi tiếp xúc với thuốc, tỷ lệ ức chế ở 3 nghiệm thức 
Chlorpyrifos ethyl, Fenobucarb và hỗn hợp lần lƣợt là 0,1%, 22,2% và 27,3% và 
không có sự khác biệt giữa nghiệm thức Fenobucarb và hỗn hợp (p>0,05, Duncan 
test) nhƣng khác biệt có ý nghĩa thống kê so với nghiệm thức Chlorpyrifos ethyl 
(p<0,05, Duncan test). Ở thời điểm 60 giờ, tỷ lệ ức chế ở 3 nghiệm thức trên lần lƣợt 
là 20,0%, 5,7% và 21,9% và không có sự khác biệt giữa nghiệm thức Chlorpyrifos 
ethyl và hỗn hợp (p>0,05, Duncan test) nhƣng khác biệt có ý nghĩa thống kê so với 
nghiệm thức Fenobucarb (p<0,05, Duncan test). Nhƣ vậy, ở nghiệm thức hỗn hợp, 
thời điểm lúc 1 giờ tác động đến ChE có xu hƣớng giống sự tác động của 
Fenobucarb nhƣng ở thời điểm 60 giờ thì có cơ chế tác động giống nhƣ Chlorpyrifos 
ethyl. 
70 
 Ở nồng độ 5% LC50 – 96 giờ 
Khác với nồng độ 1% và 2% LC50 – 96 giờ, sự ức chế ChE ở mức nồng độ 5% 
LC50 - 96 giờ thể hiện khá rõ. Cả 3 nghiệm thức Chlorpyrifos ethyl, Fenobucarb và 
hỗn hợp đều có khác biệt so với đối chứng nhƣng thể hiện rõ nhất ở 2 nghiệm thức 
Fenobucarb và hỗn hợp. Cụ thể, Fenobucarb gây ảnh hƣởng cao đến ChE cá lóc, đặc 
biệt là giai đoạn từ 1 - 12 giờ nhƣng sau đó giảm dần theo thời gian. Tỷ lệ ức chế ở 
các thời điểm 1, 12, 24, 36 giờ so với đối chứng lần lƣợt là 46,4%, 50,6%, 36,9% và 
30,2% (p<0,05, Dunnet test) (Hình 4.8). Các thời điểm còn lại, ChE giảm và khác 
biệt không có ý nghĩa thống kê so với đối chứng (p>0,05, Dunnet test). 
Ở nghiệm thức đơn Chlorpyrifos ethyl thì tỷ lệ ức chế ChE tăng dần theo thời 
gian và khác biệt có ý nghĩa thống kê so với đối chứng (p<0,05, Dunnet test) ở các 
thời điểm 24, 48 và 60 giờ, lần lƣợt đạt 19,4%, 22,2% và 22,0% rồi sau đó giảm dần. 
Cụ thể ở các thời điểm 1, 12, 24, 36, 48, 60, 72 và 96 giờ, tỷ lệ ức chế ChE lần lƣợt 
đạt 6,2%, 10,3%, 19,4%, 11,8%, 22,2%, 22,0%, 4,9% và 11,2% (Hình 4.8). 
Thôøi gian sau khi phôi nhieãm (giôø)
0 1 12 24 36 48 60 72 96
T
yû 
le
ä ö
ùc 
ch
eá 
ho
aït
 tí
nh
 C
ho
lin
es
te
ra
se
 (%
)
-40
-20
0
20
40
60
80
5% Chlorpyrifos Ethyl 
5% Fenobucarb 
5% HH (Chlor + Feno) 
a
b
b
b
b
a a
a
a
a
a
a
a
b b
b
b
a
a
a
ab
ab
ab
a
*
*
*
* *
*
*
*
*
a
a
a
Hình 4.8: Tỷ lệ ức chế hoạt tính ChE (% so với đối chứng) trong não cá lóc (TB ± 
SE) sau khi phơi nhiễm với Fenobucarb, Chlorpyrifos Ethyl hay kết hợp hai hoạt 
chất theo thời gian ở mức nồng độ 5%LC50 - 96 giờ. Trong cùng thời điểm phơi 
nhiễm, các đường có cùng chữ cái thì khác biệt không có ý nghĩa thống kê (p>0,05, 
Duncan test) và dấu