Luận án Đánh giá hàm lượng thuốc trừ sâu Clo hữu cơ trong nước, trầm tích, thủy sinh vật tại cửa sông Sài Gòn – Đồng Nai và thử nghiệm độc tính của DDTS lên phôi, ấu trùng hàu Thái Bình dương, cá Medaka

ch tương đối cao so với 
trong nước. Tỷ lệ giữa các đồng phân α– HCH và γ– HCH cho thấy hiện trạng đang sử 
dụng HCHs trong môi trường. Các tỷ lệ α/γ–HCH ≥ 5 chỉ ra đầu vào HCHs từ việc sử 
dụng HCHs kỹ thuật và tỷ lệ thấp (<1) chứng minh lindan có thể đang được sử dụng. 
Đối với các mẫu trầm tích trong luận án này, tỷ lệ α–/γ–HCH trong thời điểm mùa khô 
và mùa mưa lần lượt là 1,2 và 0,4 (Bảng 3.12), có thể kết luận rằng ô nhiễm có nguồn 
gốc từ việc sử dụng lindan, vào mùa mưa lindan có nồng độ cao hơn do sự tích tụ từ 
các dòng chảy bề mặt. 
Bảng 3. 12. Thành phần của tổng HCHs (%) trong trầm tích theo mùa 
Các chất chuyển 
hóa của HCH 
Mùa khô Mùa mưa 
Min-max TB Min-max TB 
α–HCH 7,5–65,7 31,1 5,1–37,4 16,9 
β–HCH KPH–49,2 26,7 5,9–57,9 20,5 
δ–HCH KPH–54,5 15,4 6,7–60,3 21,7 
γ–HCH (lindan) 8,8–75,7 26,9 9–73 40,9 
α–HCH/γ–HCH 1,2 0,4 
β–HCH/γ–HCH 1,0 0,5 
Hầu hết các nghiên cứu sử dụng trầm tích là một môi trường đại diện cho sự 
tích tụ các chất ô nhiễm nhiều nhất chiếm 74%, tiếp theo là chất rắn lơ lửng chiếm 18% 
và đất chiếm 8%. So với môi trường nước, có một nửa là nghiên cứu hệ thống thủy 
69 
sinh, điều này phản ánh tình trạng thiếu quan tâm các ảnh hưởng của hóa chất BVTV 
có trong trầm tích. 
Các OCPs xâm nhập vào trầm tích thông qua dòng chảy bề mặt, nước rỉ, khí 
quyển, cuối cùng là tích tụ và lắng đọng trong trầm tích với thời gian dài. Đồng thời, 
thời gian bán hủy OCPs tương đối lâu nên nồng độ tích lũy trong trầm tích lớn hơn so 
với nước mặt cho thấy các quốc gia trên thế giới đang đối mặt với ô nhiễm hóa chất 
OCPs nghiêm trọng, trong đó có Việt Nam. Các báo cáo trên thế giới được mô tả trong 
Bảng 3.13 thể hiện nồng độ OCP tích lũy trong trầm tích sông trên thế giới và Việt 
Nam (đại diện là cửa sông Sài Gòn – Đồng Nai). 
Bảng 3.13. Nồng độ các OCPs (µg/kg) trong mẫu trầm tích được thu thập từ các khu 
vực khác nhau trên thế giới 
Địa điểm 
Thời gian HCHs DDTs OCPs TLTK 
Min-Max TB Min-Max TB Min-Max TB 
Sông Huaihe, Trung 
Quốc 
2007 
1,95-11 4,53 4,07-23 11,07 2-35,5 16 [112] 
Sông Haihe, Trung 
Quốc 
2007 
11,9-1620 547 KPH-155 18,5 0,997-2447 738 [113] 
Vịnh của Bengal, Ấn 
Độ 
1998 
0,17 – 1,5 - 0,04 – 4,79 - - - [114] 
Sông Haihe, Trung 
Quốc 
2003 
1,88 -18 7,33 0,32 - 80 15,9 - - [115] 
Bờ biển Singapore 2003 3,3 - 46 - 2,2 – 11,9 - - - [116] 
Sông Dagu Drainage, 
Trung Quốc 
2003 
33,24 - 141 87 3,6 – 83,4 35,9 - - [115] 
Sông Qiantang, Trung 
Quốc 
2005 
9,23 - 152 37,7 1,14 - 100 21,6 23 - 316 93,67 [99] 
Cửa sông Sài Gòn-Đồng 
Nai, Việt Nam 
2017-2018 
0,61-13,15 0,20 0,09-23,17 5,77 1,577-60,98 14,04 
Nghiên cứu 
hiện tại 
Ở sông Haihe, Trung Quốc có nồng độ tổng OCPs cao nhất trong khoảng 0,997 
– 2447µg/kg (trung bình 738 µg/kg) (Bảng 3.13). Kết quả các mẫu trầm tích ở cửa 
sông Sài Gòn – Đồng Nai đang ô nhiễm hóa chất BVTV tương tự với các nước trên 
thế giới, đồng thời cho thấy trầm tích có khả năng tích lũy các OCPs cao hơn so với 
môi trường nước. 
3.2.3.2. Thay đổi theo không gian (theo các nhóm) 
Đối với trầm tích, nồng độ nhóm 1 cao hơn nhiều so với nhóm 2, ngoại trừ 
endrin không chênh lệch nhiều giữa hai nhóm (Bảng 3.14). 
70 
Bảng 3. 14. Nồng độ của OCPs (µg/kg) trong trầm tích ở hai nhóm 
OCPs 
Nhóm 1 Nhóm 2 QCVN 
43:2017/BTNMT Min-max TB Min-max TB 
DDTs 4,6–23,17 11,8 0,09–8,08 3,76 
Phụ lục 7 
HCHs 2,55–13,15 6,20 0,61–5,52 2,47 
Aldrin 0,38–8,96 2,37 KPH–2,67 0,49 
Heptachlor 0,54–24,9 5,94 KPH–3,86 1,08 
Dieldrin KPH–2,2 0,93 KPH–1,61 0,26 
Endrin 0,19–3,92 1,64 KPH–2,56 1,03 
Bảng 3. 15. Thành phần của tổng DDTs (%) trong trầm tích theo nhóm 
Chất chuyển hóa và các 
đồng phân của DDTs 
Nhóm 1 Nhóm 2 
Min-max TB Min-max TB 
p,p’–DDT 7,5–42,2 22,0 KPH–54,5 25,1 
o,p’–DDT 8,7–61,1 26,1 4,9–49,7 27,4 
DDD 10,3–44,2 28,6 7–56,2 34,7 
DDE 5,9–37,9 23,3 KPH–35,9 12,8 
o,p’–DDT/p,p’–DDT 1,2 1,1 
p,p΄–DDE/ p,p΄–DDD 0,8 0,4 
p,p΄– (DDT/DDD +DDE) 0,4 0,5 
Trong môi trường trầm tích, các đồng phân và chất chuyển hóa của DDTs ở 
nhóm 2 hầu như cao hơn so với nhóm 1, chỉ có DDE ở nhóm 1 là cao hơn so với nhóm 
2 (Bảng 3.15). DDTs bị phân hủy sinh học thành DDE trong điều kiện hiếu khí và 
thành DDD trong điều kiện kỵ khí [63]. Cả DDD và DDE đều là các hợp chất bền và 
có độc tính cao. Các chất đồng phân khác nhau duy trì tính chất của chúng trong các 
sản phẩm phân hủy. o,p’–DDT luôn phân tách thành o,p’–DDD và o,p’–DDE, tương 
tự p,p’–DDT phân hủy thành p,p’–DDD và p,p’–DDE. 
Trong quá trình nghiên cứu cả hai loại sản phẩm phụ p,p’–DDE và p,p’–DDD 
đã được phát hiện từ các khu vực nghiên cứu. Để so sánh hình thức hoạt động phân 
hủy sinh học ở các vị trí khác nhau, tỷ lệ p,p’–DDE/p,p’–DDD đã được sử dụng (Bảng 
71 
3.15). Giá trị nhỏ (<1) của tỷ lệ p,p’–DDE/p,p’–DDD biểu thị sự chiếm ưu thế của 
p,p’–DDD so với p,p’–DDE, trong khi các giá trị lớn (>1) cho thấy sự hiện diện của 
số lượng cao hơn của p,p’–DDE. Trong phạm vi luận án, hầu hết các mẫu trầm tích ở 
hai nhóm có tỷ lệ <1 thể hiện sự chiếm ưu thế của p,p’–DDD, cho thấy có sự phân hủy 
sinh học kỵ khí của DDTs trong khu vực cửa sông Sài Gòn – Đồng Nai. 
Tỷ lệ tương đối của DDTs và các chất chuyển hóa có thể được sử dụng để dự 
đoán thời gian tồn lưu của các hợp chất độc hại trong môi trường. Nhìn chung tỷ lệ 
nhỏ (≤ 1) của DDT/DDD+DDE biểu thị việc sử dụng trong lịch sử và thời gian tồn lưu 
của DDTs trong trầm tích, và giá trị lớn hơn 1 cho thấy việc sử dụng DDTs gần đây. 
Trong nghiên cứu hiện tại, tỷ lệ p,p’–DDT gốc và các sản phẩm chuyển hóa p,p’–
DDD+p,p’–DDE đã được sử dụng (Bảng 3.15). Nhóm 1 và nhóm 2 có tỷ lệ p,p’–
DDT/p,p’–DDD+p,p’–DDE < 1, cho thấy các nguồn ô nhiễm DDTs từ việc sử dụng 
trong lịch sử. 
Bảng 3. 16. Thành phần của tổng HCHs (%) trong trầm tích theo nhóm 
Các chất chuyển hóa 
của HCH 
Nhóm 1 Nhóm 2 
Min-max TB Min-max TB 
α–HCH 5,1–26,2 16,4 7,6–65,7 26,5 
β–HCH 7,2–30,6 16,8 KPH–57,9 25,9 
δ–HCH 0,2–31,3 16,5 KPH–60,3 19,2 
γ–HCH (lindan) 23,4–75,5 50,4 8,8–58,1 28,4 
α–HCH/γ–HCH 0,5 1,1 
β–HCH/γ–HCH 0,8 1,0 
Tỷ lệ trung bình của các đồng phân α–, β–, δ–HCH ở nhóm 2 cao hơn so với 
nhóm 1, nhưng γ–HCH ở nhóm 1 lại cao hơn nhóm 2. Đồng thời cho thấy đồng phân 
γ–HCH ở nhóm 1 chiếm tỷ lệ cao nhất 50,4% trong tổng HCHs (Bảng 3.16). Dựa trên 
tỷ lệ giữa các đồng phân α–HCH và γ–HCH có thể được dùng để dự đoán khả năng sử 
dụng HCHs. Các tỷ lệ α/γ–HCH ≥ 5 chỉ ra đầu vào HCHs từ việc sử dụng HCHs kỹ 
thuật và tỷ lệ thấp <1 cho thấy lindan đang được sử dụng. Đối với các mẫu trầm tích 
trong nghiên cứu, tỷ lệ α–/γ–HCH ở nhóm 1 nhỏ hơn 1 và lớn hơn 1 ở nhóm 2 lần lượt 
là 0,5 và 1,1 cho thấy lindan đang được sử dụng ở khu vực nhóm 1. 
72 
3.2.4. Mối liên hệ giữa nồng độ OCPs trong nước và trong trầm tích 
Đặc tính của OCPs liên quan chặt chẽ đến các đặc tính hóa lý của chính OCPs, 
và cũng liên quan chặt chẽ đến các yếu tố vật lý và hóa học khác nhau trong môi trường 
[25]. Nồng độ OCPs trong nước mặt sông Sài Gòn – Đồng Nai tương quan với chỉ tiêu 
TDS và nhiệt độ (p < 0,05) lần lượt là r = 0,34, p = 0,0168 và r = 0,31, p = 0,0352; 
không tương quan với các chỉ tiêu pH, EC và độ đục (Bảng 3.17). 
Bảng 3. 17. Tương quan giữa dư lượng OCPs trong nước với các chỉ tiêu hóa lý 
Chỉ tiêu pH TDS EC Độ đục Nhiệt độ 
Hệ số tương quan (r) 0,02 0,34 0,15 0,15 0,31 
Xác suất tương quan (p) 0,8974 0,0168 0,3130 0,3167 0,0352 
Ghi chú: p < 0,05: tương quan có ý nghĩa thống kê (5%) 
Sự tương quan có ý nghĩa thống kê giữa tổng OCPs và TDS có thể được giải 
thích bằng sự ưu tiên hấp thụ các chất hữu cơ hòa tan của tổng OCPs trong nước mặt, 
tương tự kết quả nghiên cứu của Gakuba và cộng sự [117]. Tổng OCPs có mối tương 
quan với nhiệt độ do nhiệt độ càng thấp thì OCPs có khả năng ngưng tụ lại trong không 
khí và dễ dàng đi vào môi trường gây ô nhiễm nguồn nước. Nhưng không có sự tương 
quan với các chỉ tiêu hóa lý khác cho thấy có nhiều yếu tố góp phần vào sự phân phối 
OCPs trong nước ở cửa sông Sài Gòn – Đồng Nai. Theo báo cáo của Zhao và cộng sự 
vẫn chưa có kết quả nhất quán nào được kết luận về mối quan hệ giữa OCPs và đặc 
điểm hóa lý của môi trường [118]. 
Mặc dù có sự khác biệt đáng kể về nồng độ và thành phần của OCPs tại các khu 
vực khác nhau ở cửa sông Sài Gòn – Đồng Nai. Các mẫu trầm tích có hàm lượng TOC 
cao có khả năng hấp thụ các hóa chất OCPs ưa béo nhiều hơn so với các trầm tích có 
hàm lượng TOC thấp hơn [119]. Kết quả phân tích cho ta thấy có mối tương quan giữa 
hàm lượng tổng OCPs với pH và TOC như trong Bảng 3.18 lần lượt là r = 0,42, p = 
0,0026 và r = 0,34, p = 0,0187, thể hiện ảnh hưởng tiềm ẩn của độ pH và hàm lượng 
TOC đối với sự phân bố tổng OCPs trong trầm tích bề mặt. 
Bảng 3. 18. Tương quan giữa dư lượng OCPs trong trầm tích với chỉ tiêu hóa lý 
Chỉ tiêu pH TOC 
Thành phần cơ giới 
Cát thô Cát mịn Thịt Sét 
Hệ số tương quan (r) 0,42 0,34 0,01 0,09 0,10 0,01 
73 
Xác suất tương quan (p) 0,0026 0,0187 0,9536 0,5342 0,4950 0,9546 
Ghi chú: p < 0,05: tương quan có ý nghĩa thống kê (5%) 
Hóa chất BVTV OCPs có xu hướng liên kết với chất hữu cơ trong trầm tích, vì 
tính kỵ nước và sự gia tăng hàm lượng cacbon hữu cơ trong trầm tích có thể cung cấp 
nhiều nguồn carbon hơn để tạo điều kiện cho sự phân hủy vi sinh vật của hóa chất 
OCPs. Ngoài ra, hàm lượng chất hữu cơ có khả năng tạo phức với dư lượng OCPs nên 
hàm lượng chất hữu cơ càng cao thì khả năng hấp thụ các hóa chất độc hại bởi trầm 
tích càng cao. Kết quả là, hàm lượng TOC có thể tác động đến dư lượng hóa chất OCPs 
trong trầm tích. Tương tự trong trầm tích sông ở Florida, Hoa Kỳ đã được Yang và 
cộng sự [120] báo cáo có mối tương quan tích cực giữa OCPs và cacbon hữu cơ (r = 
0,85, p = 0,0079), cho thấy tình trạng và sự phân phối của OCPs trong môi trường bị 
ảnh hưởng bởi hàm lượng các chất hữu cơ do khả năng tích lũy OCPs. Đồng thời kết 
quả phân tích hiện tại cho ta thấy mối tương quan chặt giữa nồng độ OCPs với chỉ tiêu 
pH (r = 0,42, p = 0,0024). Tuy nhiên, tổng OCPs không có mối tương quan với các 
thành phần cơ giới có trong trầm tích (cát thô, cát mịn, thịt và sét), điều này có thể là 
do kích thước hạt khác nhau của trầm tích và đặc tính hóa lý trong các vị trí lấy mẫu 
có thể ảnh hưởng đến việc giữ lại hóa chất BVTV OCPs trong trầm tích [121]. 
Sự thay đổi theo mùa có thể phản ánh hệ số tương quan giữa nồng độ tổng DDTs 
và tổng HCHs trong trầm tích và nước cao hơn vào thời điểm mùa mưa so với mùa 
khô (Hình 3.3). 
Hình 3. 3. Mối tương quan giữa nồng độ DDTs và HCHs trong nước và trầm tích 
Nồng độ trong trầm tích (µg/kg)
0 5 10 15 20 25
N
ồ
n
g
 đ
ộ
 t
ro
n
g
 n
ư
ớ
c 
(µ
g
/L
)
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
1.2
Mùa khô
Mùa mưa
Ðường của mùa mưa
Ðường của mùa khô
Nồng độ trong trầm tích (µg/kg)
0 2 4 6 8 10 12 14
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
Mùa khô
Mùa mưa
Ðường của mùa khô
Ðường của mùa mưa
(b) HCHs
001.0;62.0
05.008.0
2 =
+=
pr
xy
04.0;19.0
024.004.0
2 ==
+=
pr
xy
(a) DDTs
2
0.05 0.024
0.43; 0.005
y x
r p
= +
= 
2
0.04 0.04
0.65; 0.001
y x
r p
= − +
= 
74 
Cứ mỗi đơn vị µg/kg của DDTs trong trầm tích, DDTs trong nước vào thời điểm 
mùa mưa và mùa khô tăng lần lượt là 0,04 và 0,024 µg/L. Tương tự, HCHs trong nước 
tăng lần lượt 0,05 và 0,024 µg/L vào thời điểm mùa mưa và mùa khô. 
Mối tương quan này có thể được giải thích do dòng chảy mạnh hơn vào thời 
điểm mùa mưa sẽ mang theo các chất ô nhiễm từ thượng nguồn hoặc các khu vực xung 
quanh đi đến các vị trí nghiên cứu hoặc những chất ô nhiễm lơ lửng đã lắng trong trầm 
tích nổi lên lại trên bề mặt nước. Đồng thời có thể có nguồn gốc từ trầm tích do quá 
trình khuếch tán vì chênh lệch nồng độ hoặc do dạng tồn tại huyền phù của trầm tích. 
Điều này chỉ ra rằng nồng độ OCPs trong nước và trầm tích trong nghiên cứu hiện tại 
có thể xuất phát từ 02 nguồn chính (1) sự di chuyển từ thượng nguồn của hệ thống sông 
Sài Gòn – Đồng Nai và (2) do phát thải từ các khu vực xung quanh. Tương tự các 
nguồn OCPs trong nước và trầm tích thu thập ở hạ lưu sông King, Tây Bắc, Australia 
được phát hiện bởi McKenzie-Smith và cộng sự [122]. Các nguồn xuất phát ban đầu 
có thể là từ công nghiệp và khu dân cư. OCPs di chuyển nhờ các dòng nước chảy mạnh 
vào mùa mưa có thể gây ra sự thay đổi lớn về nồng độ OCPs giữa mười hai vị trí nghiên 
cứu khi so sánh tương tự trong mùa khô. 
Việc tăng nồng độ của aldrin trong trầm tích cũng làm tăng đáng kể nồng độ 
aldrin trong nước vào thời điểm mùa mưa, nhưng trong thời điểm mùa khô lại không 
tăng (Hình 3.4a). Ngược lại, nồng độ heptachlor và endrin trong nước cũng tăng rõ rệt 
cùng với sự gia tăng nồng độ trong trầm tích vào thời điểm mùa khô nhưng không tăng 
vào mùa mưa (Hình 3.4b và 3.4d). Không có mối tương quan khác biệt nào giữa các 
nồng độ trong nước và trong trầm tích của dieldrin trong thời điểm cả hai mùa (Hình 
3.4c). 
75 
Hình 3. 4. Mối tương quan giữa nồng độ aldrin, heptachlor, dieldrin và endrin trong 
nước và trầm tích 
Trong phạm vi luận án, nguồn OCPs trong nước có thể phản ánh hiện trạng di 
chuyển ô nhiễm nước của sông, đối với trầm tích có thể do lịch sử sẵn có, sự di chuyển 
và phân huỷ gần đây thải ra từ nông nghiệp và nước thải sinh hoạt. OCPs có xu hướng 
được hấp thụ bởi các trầm tích lơ lửng, khiến chúng từ từ lắng xuống đáy sông. Việc 
di chuyển OCPs xuống hạ nguồn thông qua dòng chảy của sông cũng được tính vào hệ 
số tương quan của OCPs trong nước và trầm tích vào thời điểm mùa mưa thường cao 
hơn mùa khô. 
Nồng độ trong trầm tích (µg/kg)
0 1 2 3 4 5 6
0.00
0.02
0.04
0.06
0.08
0.10
0.12
0.14
Mùa khô
Mùa mưa
Ðường của mùa khô
0 1 2 3 4 5
0.00
0.02
0.04
0.06
0.08
0.10
Mùa khô
Mùa mưa
Ðường của mùa khô
Concentration in water sample (µ L
-1
)
0 1 2 3 4
N
ồ
n
g
 đ
ộ
 t
ro
n
g
 n
ư
ớ
c 
m
ặt
 (
µ
g
/L
)
0.00
0.05
0.10
0.15
0.20
Mùa khô
Mùa mưa
Ðường của mùa mưa
(a) Aldrin (b) Heptachlor
Nồng độ trong trầm tích (µg/kg)
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0
N
ồ
n
g
 đ
ộ
 t
ro
n
g
 n
ư
ớ
c 
m
ặt
 (
µ
g
/L
)
0.00
0.02
0.04
0.06
0.08
0.10
Mùa khô
Mùa mưa
(c) Dieldrin (d) Endrin
0007.0;42.0
02.004.0
2 =
+=
pr
xy
003.0;36.0
003.0006.0
2 =
+=
pr
xy
03.0;21.0
008.001.0
2 ==
+=
pr
xy
76 
3.2.5. Đánh giá nguồn gốc ô nhiễm OCP bằng phân tích thành phần chính 
Phân tích thành phần chính/phân tích nhân tố (PCA/FA) được áp dụng cho từng 
mùa và từng nhóm để khảo sát nguồn ô nhiễm OCPs tiền ẩn trong nước và trầm tích ở 
cửa sông Sài Gòn – Đồng Nai. 
PCA/FA trích xuất ra làm ba thành phần chính (PC) có giá trị riêng lớn hơn 1 
cho mỗi mùa và cho từng nhóm. Ba OCPs đầu tiên, có ba phương sai cực đại tương 
ứng VF (nhân tố tiềm ẩn) có giá trị riêng lớn hơn 1, độ tích lũy chiếm 75% tổng giá trị 
phương sai trong thời điểm mùa khô và chiếm 84% trong thời điểm mùa mưa, 87,6% 
đối với nhóm 1, và 69,9% đối với nhóm 2 (Bảng 3.19). 
Bảng 3. 19. Tương quan OCPs với những nhân tố tiềm ẩn (VF) hình thành từ phân tích 
PCA/FA trong hai mùa và hai nhóm 
Thông số 
Mùa khô Mùa mưa Nhóm 1 Nhóm 2 
VF1 VF2 VF3 VF1 VF2 VF3 VF1 VF2 VF3 VF1 VF2 VF3 
Nước 
DDTs 0,53 0,67 0,10 0,53 0,36 0,67 0,70 0,26 0,57 0,18 0,77 -0,25 
HCHs 0,18 0,85 0,19 0,46 0,74 0,26 0,67 0,69 0,12 0,71 0,43 -0,20 
Aldrin -0,15 0,80 0,36 0,16 0,91 -0,14 0,30 0,90 -0,07 0,87 0,16 -0,18 
Heptachlor 0,28 0,62 -0,25 0,86 0,15 0,10 0,87 0,19 0,05 0,65 0,03 -0,08 
Dieldrin 0,25 0,20 0,76 0,20 0,15 0,89 0,18 0,11 0,92 0,07 0,74 0,05 
Endrin 0,37 0,73 -0,12 -0,23 -0,08 0,88 -0,20 -0,04 0,90 -0,03 0,92 0,04 
Trầm tích 
DDTs 0,90 0,34 0,08 0,57 0,58 0,48 0,73 0,43 0,43 0,68 0,47 0,35 
HCHs 0,83 0,23 -0,06 0,32 0,87 0,21 0,45 0,72 0,17 0,88 0,03 0,29 
Aldrin 0,93 0,24 0,01 0,74 0,53 0,19 0,93 0,28 0,07 0,70 0,17 0,40 
Heptachlor 0,81 0,19 -0,08 0,88 0,31 0,15 0,93 0,15 -0,05 0,46 0,61 0,41 
Dieldrin 0,86 0,00 0,25 0,80 0,24 0,06 0,54 -0,72 -0,10 0,00 -0,07 0,85 
Endrin 0,60 0,15 -0,58 0,88 0,25 -0,15 0,97 0,02 -0,07 0,57 -0,37 0,22 
Giá trị riêng 5,91 1,98 1,11 6,92 2,04 1,18 6,62 2,19 1,69 4,86 2,27 1,26 
% phương 
sai tổng 
49,2 16,5 9,2 57,6 17,0 9,9 55,2 18,3 14,1 40,5 18,9 10,5 
Phần trăm 
phương sai 
tích lũy 
49,2 65,8 75,0 57,6 74,6 84,5 55,2 73,5 87,6 40,5 59,4 69,9 
Ghi chú: số in đậm là lớn hơn 0,75, và số gạch dưới là trong khoảng 0,5 đến 0,75. VF = Yếu tố 
phương sai cực đại 
PCA cho phép tìm ra mối quan hệ dựa trên tính tương quan hàm lượng từ đó 
tìm được qui luật phát tán, sơ bộ dự báo các chất xuất phát từ cùng nguồn ô nhiễm. 
Vào thời điểm mùa khô, ba nhân tố tiềm ẩn đã được xác định với nhân tố quan trọng 
nhất VF1 (chiếm 49,2 % phương sai tổng) là nhân tố có hệ số tương quan (tải lượng) 
77 
cao đối với 06 hóa chất BVTV OCPs trong trầm tích (DDTs, HCHs, aldrin, heptachlor, 
dieldrin, và endrin) chứng tỏ các chất này luôn xuất hiện cùng nhau từ cùng nguồn. 
Quá trình di chuyển và lắng đọng của OCPs trong trầm tích từ các khu vực dân cư và 
công nghiệp có thể là nguồn ô nhiễm sơ cấp. Đồng thời đầu vào của DDTs có thể dễ 
dàng phân hủy thành DDE hơn trong điều kiện hiếu khí, cho thấy sự xuất hiện phổ biến 
của tổng DDTs trong VF1. Tải lượng cao của DDTs, HCHs, aldrin, heptachlor, và 
endrin trong nước là nguồn ô nhiễm quan trọng thứ hai, VF2 (tương đương 16,5% 
phương sai tổng) xuất phát từ cùng nguồn ô nhiễm có thể do sự di chuyển tạm thời của 
OCPs từ thượng nguồn hoặc khu vực xung quanh. 
Đối với thời điểm mùa mưa ba nhân tố được xác định giải thích lần lượt là 
57,6%, 17,0% và 9,9% của phương sai tổng, nhân tố đầu tiên VF1 của mùa mưa có tải 
lượng cao với DDTs, heptachlor trong nước, và DDTs, aldrin, heptachlor, dieldrin, và 
endrin trong trầm tích. Điều này có thể cho thấy việc ô nhiễm OCPs trong khu vực 
nghiên cứu do quá trình tích tụ và di chuyển tạm thời từ thượng nguồn hoặc khu vực 
xung quanh vào thời điểm mùa mưa. Nhân tố VF2 có tải lượng cao với HCHs, aldrin 
trong nước, và DDTs, HCHs, và aldrin trong trầm tích là sự kết hợp giữa việc di chuyển 
và việc sử dụng trong thời gian gần đây. Nhân tố VF3 có tải lượng cao với 03 OCPs 
trong nước là DDTs, dieldrin, endrin. Những điều này chỉ ra rằng giá trị cao trong thời 
điểm mùa mưa do các dòng chảy từ phía thượng nguồn và các khu vực xung quanh 
gây lắng đọng các chất ô nhiễm tại khu vực nghiên cứu. 
Đối với nhóm 1, ba nhân tố tiềm ẩn được xác định có nhân tố VF1 chiếm 55,2%, 
nhân tố VF2 18,3% và nhân tố VF3 14,1%. Trong đó nhân tố đầu tiên VF1 có tải lượng 
cao với DDTs, HCHs, heptachlor trong nước và DDTs, aldrin, heptachlor, dieldrin, và 
endrin trong trầm tích. Điều này cho thấy rằng vùng dân cư và nông nghiệp tại vị trí 
ST03, ST04 và ST08 có thể thải ra một lượng đáng kể các OCPs vào các vị trí nghiên 
cứu nằm tại thượng lưu của các nhánh sông phụ. Nhân tố VF2 có tải lượng cao với 02 
OCPs trong nước là HCHs, aldrin và trong trầm tích là HCHs, dieldrin. Nhân tố VF3 
có tải lượng cao với 03 OCPs trong nước là DDTs, dieldrin, endrin. Do DDTs và HCHs 
có thể xuất phát từ khu dân cư, khu công nghiệp và khu nông nghiệp với những khu 
vực có tốc độ phát triển công nghiệp, nông nghiệp nhanh chóng kết hợp với sự gia tăng 
dân số xung quanh khu vực nghiên cứu hoặc trên thượng nguồn thải ra một lượng ô 
nhiễm đáng kể (xả thải trái phép) dẫn đến ô nhiễm nguồn nước tại khu vực nghiên cứu. 
78 
Đối với nhóm 2, nhân tố VF1 có tải lượng cao với HCHs, aldrin, heptachlor 
trong nước và DDTs, HCHs, aldrin, và endrin trong trầm tích. Nhân tố VF2 có tải 
lượng cao với DDTs, dieldrin, endrin trong nước và heptachlor trong trầm tích. Nhân 
tố VF3 có tải lượng cao với duy nhất 01 OCPs trong trầm tích là dieldrin. 
Phân tích thành phần chính và phân tích nhân tố (PCA/FA) được dùng để xác 
định các thành phần tiềm ẩn có trong sáu OCPs thử nghiệm trong nước và trầm tích 
nhằm xác định nguồn ô nhiễm có thể phát thải các thành phần này. Cá