Luận án Đánh giá ô nhiễm thuốc bảo vệ thực vật trên ruộng lúa và các sông rạch chính tại tỉnh Hậu Giang

g đất ruộng lúa theo thời vụ. 
Diễn biến dư lượng fenobucarb trong đất tương tự trong nước trên ruộng 
lúa. Dư lượng fenobucarb trong đất ruộng lúa tăng theo thời gian khảo sát là 
do lượng thuốc BVTV được sử dụng ở vụ Hè – Thu và Thu - Đông cao hơn so 
với ở vụ Đông – Xuân. Nghiên cứu của Pham Van Toan (2011) và Chau et al. 
(2015) trên các ruộng lúa ở ĐBSCL cũng cho thấy lượng thuốc BVTV ở vụ 
Đông – Xuân, dao động 1,13 – 2,21 Kg/ha thấp hơn so với Hè – Thu và Thu – 
Đông, dao động 1,53 – 5,38 Kg/ha. Một nguyên nhân khác là fenobucarb có 
khả năng hoà tan trong nước cao, nên hoạt chất này rất dễ lan truyền từ ruộng 
lúa lân cận và kênh nội đồng vào ruộng lúa khảo sát, đặc biệt là vào mùa mưa 
và lũ; sau đó, lượng fenobucarb được hấp phụ bởi đất. 
Dư lượng quinalphos và cypermethrin trong đất ruộng lúa có xu hướng 
giảm theo thời gian khảo sát, mặc dù lượng thuốc BVTV được sử dụng ở vụ 
Đông – Xuân thấp hơn so với vụ Hè – Thu và Thu – Đông. Hoạt chất 
quinalphos và cypermethrin có chỉ số PPBT ở mức trung bình đến cao (The 
D
ư 
lư
ợn
g 
th
uố
c 
BV
TV
 (µ
g/
K
g)
79 
PPDB, 2016); chứng tỏ hai hoạt chất này có khả năng lan truyền từ ruộng lúa 
ra kênh nội đồng. Ở vụ Hè – Thu và Thu – Đông là mùa mưa và lũ đã tạo điều 
kiện cho lượng quinalphos và cypermethrin dễ bị cuối trôi từ đất vào môi 
trường nước so với ở vụ Đông - Xuân, sau đó theo nước thải từ ruộng lúa ra 
kênh nội đồng. Kết quả nghiên cứu dư lượng quinalphos trong nước trên ruộng 
lúa tăng theo thời gian khảo sát, nhưng không phát hiện cypermethrin trong 
nước. Jones (1995) cho rằng lượng cypermethrin trong nước đã giảm 95% chỉ 
sau 24 giờ khảo sát là do bị hấp phụ bởi đất. Nghiên cứu của Pham Van Toan 
(2011) trên các ruộng lúa tại Đồng Tháp và An Giang chỉ phát hiện dư lượng 
cypermethrin trong mẫu nước được thu ngay sau cơn mưa; điều này là do mưa 
đã cuốn trôi lượng cypermethrin từ đất vào nước. Tỷ lệ lan truyền thuốc 
BVTV từ ruộng lúa ra thủy vực lân cận ở mùa mưa thường cao hơn so với 
mùa khô (Watanabe et al. 2007). 
4.2.3.2 Dư lượng thuốc BVTV trong bùn đáy trên kênh nội đồng 
a. Dư lượng các hoạt chất nghiên cứu trong bùn đáy trên kênh nội đồng 
Tần suất phát hiện của propiconazole và fenobucarb trong bùn đáy trên 
kênh nội đồng là 100%; tiếp theo là hoạt chất fipronil (93,3%). Tần suất phát 
hiện của quinalphos cao hơn so với cypermethrin với giá trị lần lượt là 53,3% 
và 37,8% (Bảng 4.13). 
Bảng 4.13: Dư lượng thuốc BVTV (µg/Kg) trong bùn đáy trên kênh nội đồng 
 TSPH 
(%) 
Thấp nhất 
(µg/L) 
Cao nhất 
(µg/L) 
Trung bình 
(µg/L) 
Propiconazole 100 68,21 230,16 145,23 ±11,15 
Cypermethrin 37,8 17,47 361,95 44,36 ± 9,02 
Fenobucarb 100 5,23 131,84 17,30 ± 2,82 
Quinalphos 53,3 0,27 38,83 7,43 ± 1,74 
Fipronil 93,3 1,17 9,82 5,38 ± 0,71 
Ghi chú: n = 15 (propiconazole, fipronil) n = 45 (quinalphos, fenobucarb và cypermethrin) 
 Trung bình ±SE; TSPH: tần suất phát hiện. 
 Ngưỡng phát hiện: propiconazole (≥0,001 µg/Kg); quinalphos (≥0,0001 µg/Kg); 
 cypermethrin (≥0,0003 µg/Kg); fipronil (≥0,0001 µg/Kg) và fenobucarb (≥0,0002 µg/Kg); 
Kết quả ở Bảng 4.13 cho thấy dư lượng propiconazole trong bùn đáy trên 
kênh nội đồng dao động từ 68,21 – 230,16 µg/Kg và trung bình là 145,23 
±11,15 µg/Kg. Đối với thuốc trừ sâu, tần suất phát hiện của cypermethrin thấp 
nhất, nhưng dư lượng cypermethrin cao hơn so với các hoạt chất trừ sâu còn 
lại trong nghiên cứu, với giá trị thấp nhất là 17,47 µg/Kg, giá trị cao nhất là 
361,95 µg/Kg và trung bình là 44,36 ±9,02 µg/Kg. Dư lượng fenobucarb dao 
động 5,23 – 131,84 µg/Kg và trung bình là 17,30 ±2,82 µg/Kg cao hơn so với 
80 
quinalphos có giá trị dao động 0,27 – 38,83 µg/Kg và trung bình là 7,43 ±1,74 
µg/Kg. Dư lượng fipronil thấp nhất, là 5,38 ±0,71 µg/Kg. 
Diễn biến dư lượng các hoạt chất nghiên cứu trong bùn đáy trên kênh nội 
đồng tương tự trong đất ruộng lúa. Dư lượng propiconazole cao nhất, tiếp theo 
là cypermethrin, fenobucarb, quinalphos và fipronil. Các hoạt chất nghiên cứu 
có chỉ số PPBT từ trung bình đến cao (The PPDB, 2016) nên các hoạt chất này 
có khả năng lan truyền từ ruộng lúa ra kênh nội đồng; trong đó, propiconazole 
và cypermethrin có chỉ số PPBT ở mức cao, nhưng fenobucarb, quinalphos và 
fipronil có chỉ số PPBT ở mức trung bình. Dư lượng propiconazole cao hơn 
cypermethrin là do tỷ lệ sử dụng của propiconazole cao hơn cypermethrin 
(phụ lục 1.3) và lượng thuốc trừ bệnh được sử dụng cao hơn lượng thuốc trừ 
sâu là 1,8 Kg/ha và 0,56 Kg/ha. Tỷ lệ sử dụng của quinalphos cao hơn 
fenobucarb, nhưng dư lượng quinalphos thấp hơn so với fenobucarb là do lân 
hữu cơ phân huỷ nhanh hơn so với carbamate (Babu et al. 1998; Goncalves et 
al. 2006; Kumar, 2010, Blasing 2010). Hoạt chất fipronil (Koc = 577) có khả 
năng hấp phụ bởi bùn đáy thấp nhất trong các hoạt chất nghiên cứu nên dư 
lượng fipronil thấp nhất. 
Kết quả về thực trạng sử dụng thuốc BVTV cho thấy ở thời điểm lúa 55 
ngày tuổi, các hoạt chất nghiên cứu đã được sử dụng với tần suất là 1 – 4 lần 
trên ruộng lúa. Thời gian giữ nước trên ruộng ngắn, tối đa là 5 ngày sau khi 
phun, đã tạo điều kiện cho dư lượng các hoạt chất này lan truyền từ ruộng lúa 
ra kênh nội đồng. Nghiên cứu Shi-yu and Morioka (2000), Samuel and Ireneo 
(2013) và Christen et al. (2015) cũng cho rằng dư lượng thuốc trên kênh nội 
đồng là do được lan truyền từ ruộng lúa trong quá trình canh tác và tỷ lệ lan 
truyền sẽ tăng trong mùa mưa. Tại kênh nội đồng với lưu lượng nước lớn, dư 
lượng thuốc đã được xáo trộn và pha loãng, sau đó kết hợp với các chất lơ 
lửng, lắng tụ và tích luỹ trong bùn đáy (Riise et al. 2004); kết quả là tần suất 
phát hiện và dư lượng các hoạt chất nghiên cứu trên kênh nội đồng thấp hơn 
so với trên ruộng lúa. Dựa vào chỉ số Koc của hoạt chất nghiên cứu ở mức cao 
và rất cao (The PPDB, 2016), chứng tỏ các hoạt chất này có khả năng bị hấp 
phụ cao bởi bùn đáy trên kênh nội đồng. Sau thời điểm lúa 55 ngày tuổi, các 
hoạt chất nghiên cứu đã không được sử dụng, ngoại trừ propiconazole. 
b. Dư lượng thuốc BVTV trong bùn đáy trên kênh nội đồng ở khu 
vực lúa 3 vụ/năm và 2 vụ/năm 
Kết quả ở Hình 4.15 cho thấy dư lượng propiconazole, cypermethrin, 
quinalphos, fipronil và fenobucarb trong bùn đáy trên kênh nội đồng ở khu 
81 
vực lúa 3 vụ/năm có xu hướng cao hơn so với ở khu vực lúa 2 vụ/năm. Dư 
lượng propiconazole ở khu vực lúa 3 vụ/năm và 2 vụ/năm lần lượt là 157,67 
±10,48 µg/Kg và 95,47 ±19,76 µg/Kg. Đối với thuốc trừ sâu, dư lượng 
cypermethrin, fenobucarb, quinalphos và fipronil ở khu vực lúa 3 vụ/năm là 
58,87 ±25,66 µg/Kg, 18,64 ±3,48 µg/Kg, 8,26 ±1,93 µg/Kg và 6,17 ±0,71 
µg/Kg cao hơn so với ở khu vực lúa 2 vụ/năm là 46,59 ±15,99 µg/Kg, 11,94 
±1,31 µg/Kg, 1,63 ±0,72 µg/Kg và 2,47 ±0,75 µg/Kg tương ứng. 
Hình 4.15 : Dư lượng thuốc BVTV trong bùn đáy trên kênh nội đồng 
ở khu vực lúa 3 vụ/năm và 2 vụ/năm 
Ghi chú: n = 12 (3 vụ/năm) và n = 3 (2 vụ/năm): propiconazole và fipronil 
 n = 36 (3 vụ/năm) và n = 9 (2 vụ/năm): cypermethrin, fenobucarb và quinalphos. 
Diễn biến dư lượng propiconazole, cypermethrin, fenobucarb, 
quinalphos và fipronil trên kênh nội đồng tương tự trên ruộng lúa ở 2 khu vực 
khảo sát. Có thể thấy rằng gia tăng lượng thuốc BVTV được sử dụng trên 
ruộng lúa đã dẫn đến dư lượng thuốc BVTV trên kênh nội đồng cũng tăng 
theo. Kết quả về thực trạng sử dụng thuốc BVTV cho thấy lượng thuốc được 
sử dụng trên ruộng lúa 3 vụ/năm cao hơn so với 2 vụ/năm, lần lượt là 3,88 
Kg/ha và 2,58 Kg/ha; trong đó, lượng thuốc trừ bệnh và trừ sâu được sử dụng 
ở các ruộng lúa 3 vụ/năm là 1,8 Kg/ha và 0,56 Kg/ha cao hơn so với ở ruộng 
lúa 2 vụ/năm là 1,45 Kg/ha và 0,32 Kg/ha. Nghiên cứu của Keiya et al. (2008) 
cũng cho rằng dư lượng thuốc BVTV trên kênh nội đồng tăng là do tăng sử 
dụng thuốc BVTV trên ruộng lúa. 
D
ư 
lư
ợn
g 
th
uố
c 
BV
TV
 (µ
g/
K
g)
3 vụ/năm 
2 vụ/năm 
Propiconazole Cypermethrin Fenobucarb Quinalphos Fipronil 
82 
Quy chuẩn Việt Nam (QCVN 15:2008/BTNMT) về dư lượng tối đa cho 
phép của thuốc BVTV trong đất (trọng lượng khô) đã quy định cho hoạt chất 
fenobucarb là 50 µg/Kg. Nghiên cứu Crommentuijn et al. (2000) về dư lượng 
tối đa cho phép (MPC – Maximum permissible concentration) của nhóm cúc 
tổng hợp và lân hữu cơ trong bùn đáy (trọng lượng khô) là 0,4 µg/Kg và 0,95 
µg/Kg. Theo đó, trên các kênh nội đồng tại 2 khu vực nghiên cứu có 50% mẫu 
bùn đáy khảo sát bị nhiễm quinalphos vượt chuẩn cho phép, 36,1% đối với 
hoạt chất cypermethrin và 2,8% đối với fenobucarb. Hoạt chất propiconazole 
và fipronil vẫn chưa tìm thấy quy định về dư lượng tối đa cho phép trong đất 
và bùn đáy. 
c. Dư lượng thuốc BVTV trong bùn đáy trên kênh nội đồng theo thời vụ 
Dư lượng thuốc BVTV trong bùn đáy trên kênh nội đồng khác biệt 
không có ý nghĩa thống kê giữa Đông – Xuân, Hè – Thu và Thu – Đông, có 
giá trị trung bình lần lượt là 47,28 ±23,96 µg/Kg; 34,36 ±6,67 µg/Kg và 41,47 
±10,46 µg/Kg. Dư lượng quinalphos và cypermethrin khác biệt không có ý 
nghĩa thống kê theo thời gian khảo sát. Dư lượng fenobucarb ở vụ Đông – 
Xuân là 10,32 ±0,96 µg/Kg khác biệt không có ý nghĩa thống kê so với vụ Hè 
– Thu là 15,28 ±2,26 µg/Kg, nhưng thấp hơn có ý nghĩa thống kê so với vụ 
Thu – Đông là 26,31 ±7,69 µg/Kg. 
Hình 4.16 Biến động dư lượng thuốc BVTV trong bùn đáy trên kênh nội đồng theo thời vụ 
Ghi chú: n = 15; a,b: khác biệt có ý nghĩa thống kê (5%) kiểm định DUNCAN. 
Tổng: trung bình tổng dư lượng fenobucarb, quinalphos và cypermethrin trong bùn đáy theo thời vụ. 
D
ư 
lư
ợn
g 
th
uố
c 
BV
TV
 (µ
g/
K
g)
83 
Kênh nội đồng có lưu lượng nước lớn hơn trên ruộng lúa và chịu ảnh 
hưởng bởi chế độ bán nhật triều (2 lần/ngày) đã tạo điều kiện cho dư lượng 
các hoạt chất nghiên cứu xáo trộn và pha loãng trong môi trường nước trước 
khi lắng tụ vào bùn đáy; kết quả có thể dẫn đến dư lượng thuốc BVTV khác 
biệt không có ý nghĩa thống kê theo thời gian. Ở vụ Hè – Thu và Thu – Đông 
là mùa mưa và lũ có thể cuốn trôi lượng thuốc BVTV từ bùn đáy vào môi 
trường nước và tăng sự hoà tan của thuốc trong nước, đặc biệt là hoạt chất 
fenobucarb và quinalphos. Kết quả phân tích dư lượng fenobucarb và 
quinalphos trong nước đã tăng theo thời gian khảo sát, trong khi dư lượng của 
2 hoạt chất này trong bùn đáy khác biệt không có ý nghĩa thống kê. Chỉ số 
PPBT của hoạt chất cypermethrin ở mức cao (The PPDB, 2016), nên dư lượng 
cypermethrin có khả năng lan truyền từ kênh nội đồng ra sông, rạch. Tỷ lệ này 
thường tăng cao ở mùa mưa (Watanabe et al. 2007; Samuel and Ireneo, 2013). 
Nguyên nhân khác dẫn đến dư lượng thuốc BVTV ở vụ Thu – Đông khác biệt 
không có ý nghĩa thống kê so với vụ Hè – Thu và Đông – Xuân là do khu vực 
lúa 2 vụ/năm đã không canh tác vụ Thu - Đông. 
4.2.3.3 Dư lượng thuốc BVTV trong bùn đáy trên sông, rạch 
a. Dư lượng các hoạt chất nghiên cứu trong bùn đáy trên sông, rạch 
Hoạt chất propiconazole được tìm thấy trong 15/18 mẫu bùn đáy trên các 
sông, rạch khảo sát, với tần suất phát hiện là 83,3%, không phát trên rạch Mái 
Dầm. Đối với thuốc trừ sâu, tần suất phát hiện của fenobucarb cao nhất, chiếm 
100%, tiếp theo là hoạt chất fipronil (66,7%). Tần suất phát hiện của 
quinalphos cao hơn cypermethrin, lần lượt là 51,9% và 44,4% (Bảng 4.14). 
Bảng 4.14: Dư lượng thuốc BVTV (µg/Kg) trong bùn đáy trên sông, rạch 
 TSPH 
(%) 
Thấp nhất 
(µg/L) 
Cao nhất 
(µg/L) 
Trung bình 
(µg/L) 
Propiconazole 83,3 64,51 150,36 86,18 ±10,67 
Cypermethrin 44,4 22,09 164,39 43,75 ± 5,64 
Fenobucarb 100 2,65 72,72 19,00 ± 2,19 
Quinalphos 51,9 0,36 12,60 4,45 ±0,58 
Fipronil 66,7 0,66 15,62 4,59 ±1,46 
Ghi chú: n = 18 (propiconazole, fipronil); n = 54 (fenobucarb, quinalphos và cypermethrin) 
 Trung bình ±SE; TSPH: tần suất phát hiện. 
 Ngưỡng phát hiện: propiconazole (≥0,001 µg/Kg); quinalphos (≥0,0001 µg/Kg); 
 cypermethrin (≥0,0003 µg/Kg); fipronil (≥0,0001 µg/Kg) và fenobucarb (≥0,0002 µg/Kg); 
Kết quả ở Bảng 4.14 cho thấy hoạt chất propiconazole được tìm thấy 
trong bùn đáy trên các sông, rạch khảo sát (ngoại trừ rạch Mái Dầm), với giá 
trị thấp nhất là 64,51 µg/Kg, giá trị cao nhất là 150,36 µg/Kg và trung bình là 
86,18 ±10,67 µg/Kg. Đối với thuốc trừ sâu, tần suất phát hiện của 
84 
cypermethrin thấp nhất, nhưng dư lượng cypermethrin cao hơn so với các hoạt 
chất thuốc trừ sâu còn lại trong nghiên cứu, có giá trị dao động 22,09 – 164,39 
µg/Kg và trung bình là 43,75 ±5,64 µg/Kg. Dư lượng fenobucarb thấp hơn so 
với cypermethrin, dao động 2,65 – 72,72 µg/Kg và trung bình là 19 ±2,19 
µg/Kg. Dư lượng quinalphos và fipronil chênh lệch không đáng kể, có giá trị 
trung bình lần lượt là 4,45 ±0,58 µg/Kg và 4,59 ±1,46 µg/Kg. 
Dư lượng thuốc BVTV trong bùn đáy trên sông Cái Lớn, sông Lái Hiếu, 
sông Nàng Mau, sông Xà No, kênh Quản Lộ Phụng Hiệp và rạch Mái Dầm 
được thể hiện ở Bảng 4.15. Kết quả cho thấy dư lượng propiconazole khác biệt 
không có ý nghĩa thống kê giữa các đoạn sông, rạch khảo sát với giá trị trung 
bình lần lượt là 117,51 ±16,43 µg/Kg trên sông Cái Lớn, 113,71 ±14,42 µg/Kg 
trên sông Lái Hiếu, 115,93 ±8,87 µg/Kg trên sông Nàng Mau, 89,01 ±11,78 
µg/Kg trên sông Xà No và 81,48 ±9,18 µg/Kg trên kênh Quản Lộ Phụng Hiệp, 
không phát hiện trên rạch Mái Dầm. Tương tự propiconazole, dư lượng 
cypermethrin khác biệt không có ý nghĩa thống kê giữa các sông, rạch nghiên 
cứu, lần lượt là 35,24 ±9,55 µg/Kg, 78,59 ±25,38 µg/Kg, 43,98 ±3,91 µg/Kg, 
42,4 ±8,49 µg/Kg và 27,63 ±2,32 µg/Kg, không phát hiện trên sông Cái Lớn. 
Bảng 4.15: Dư lượng thuốc BVTV (µg/Kg) trong bùn đáy trên sông, rạch tại các vị trí nghiên cứu 
Khu vực Vị trí Propiconazole Cypermethrin Fenobucarb Quinalphos Fipronil 
3 vụ/năm Cái Lớn 117,51 ±16,43a KPH 11,95 ±1,68b 1,48 ±0,11 b 11,67 ±2,83a 
Lái Hiếu 113,71 ±14,42a 35,24 ± 9,55a 22,64 ±4,26b 2,96 ±1,96ab 3,49 ±1,56b 
Nàng Mau 115,93 ± 8,87a 78,59 ±25,38a 14,20 ±2,10b 2,45 ±0,29ab 1,39 ±1,39b 
Xà No 89,01 ±11,78a 43,98 ± 3,91a 39,12 ±8,41a 6,44 ±0,84a 0,96 ±0,29b 
2 vụ/năm Quản Lộ 
Phụng Hiệp 81,48 ± 9,18
a 42,40 ± 8,49a 20,57 ±3,02b 6,28 ±1,97a 0,83 ±0,56b 
Điểm tham 
chiếu Mái Dầm KPH 27,63 ± 2,32
a 5,53 ±1,01c 3,96 ±1,65ab KPH 
Ghi chú: n = 3 (propiconazole, fipronil); n = 9 (fenobucarb, quinalphos, cypermethrin); Trung bình ±SE. 
 Ngưỡng phát hiện: propiconazole (≥0,001 µg/Kg); quinalphos (≥0,0001 µg/Kg); 
 cypermethrin (≥0,0003 µg/Kg); fipronil (≥0,0001 µg/Kg) và fenobucarb (≥0,0002 µg/Kg); 
Dư lượng fenobucarb và quinalphos trên sông Xà No là 39,12 ±8,41 
µg/Kg và 6,44 ±0,84 µg/Kg cao hơn có ý nghĩa thống kê so với các sông, rạch 
còn lại. Điểm tham chiếu (rạch Mái Dầm) là khu vực không canh tác lúa, đã 
phát hiện fenobucarb và quinalphos trong bùn đáy, với giá trị trung bình là 
5,53 ±1,01 µg/Kg và 3,96 ±1,65 µg/Kg tương ứng. Dư lượng fipronil trên 
sông Cái Lớn là 11,67 ±2,83 µg/Kg cao hơn so với trên sông Lái Hiếu, sông 
Nàng Mau, sông Xà No và kênh Quản Lộ Phụng Hiệp, không phát hiện trên 
rạch Mái Dầm (Bảng 4.15). 
85 
Sông Xà No, sông Cái Lớn, sông Lái Hiếu và sông Nàng Mau nhận nước 
thải từ các ruộng lúa 3 vụ/năm; kênh Quản Lộ Phụng Hiệp nhận nước thải từ 
các ruộng lúa 2 vụ/năm. Các hoạt chất nghiên cứu có chỉ số PPBT từ trung 
bình đến cao (The PPDB, 2016), nên các hoạt chất này có khả năng lan truyền 
từ ruộng lúa ra kênh nội đồng và ra sông, rạch. Chỉ số PPBT của 
propiconazole và cypermethrin ở mức cao, trong khi hoạt chất fenobucarb, 
quinalphos và fipronil có chỉ số PPBT ở mức trung bình; kết quả có thể dẫn 
đến dư lượng propiconazole và cypermethrin cao hơn so với fenobucarb, 
quinalphos và fipronil. Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của Blasing 
(2010) ở một số tỉnh ĐBSCL cho thấy hoạt chất có chỉ số PPBT càng cao khả 
năng lan truyền ra thuỷ vực lân cận càng cao. 
Sông, rạch có lưu lượng nước lớn và ảnh hưởng bởi chế độ bán nhật triều 
(2 lần/ngày) đã góp phần pha loãng dư lượng thuốc BVTV trong nước trước 
khi được hấp phụ bởi bùn đáy; vì vậy, tần suất phát hiện của các hoạt chất 
nghiên cứu trên sông, rạch thấp hơn so với trên kênh nội đồng và ruộng lúa; 
đồng thời dư lượng các hoạt chất này khác biệt không có ý nghĩa thống kê 
giữa các sông, rạch khảo sát. 
Nghiên cứu Gustafson (1989) cho rằng hoạt chất thuốc BVTV có chỉ số 
GUS < 1,8 là không có khả năng trực di vào nước ngầm và GUS ≥ 1,8 là có 
khả năng trực di vào nước ngầm; theo đó hoạt chất propiconazole (GUS = 
1,51), cypermethrin (GUS = -2,12), fenobucarb (GUS = 1,23) và quinalphos 
(GUS = 1,10) không trực di vào nước ngầm, ngoại trừ fipronil (GUS = 2,45) 
có mức độ trực di thấp, nên dư lượng các hoạt chất nghiên cứu được phát hiện 
ở tầng đất mặt. Nghiên cứu của Khairatul et al. (2013) cho thấy dư lượng 
propiconazole chỉ phát hiện ở lớp đất bền mặt (0 – 20 cm). 
Quy chuẩn Việt Nam (QCVN 15:2008/BTNMT) và Crommentuijn et al. 
(2000) đã quy định về dư lượng tối đa cho phép (MPC – Maximum 
permissible concentration) của fenobucarb, cypermethrin và quinalphos trong 
bùn đáy là 50 µg/Kg, 0,4 µg/Kg và 0,95 µg/Kg tương ứng; theo đó có 48,1% 
mẫu bùn đáy trên các sông, rạch đã bị nhiễm quinalphos vượt ngưỡng cho 
phép, 44,4% đối với cypermethrin và 7,4% đối với fenobucarb. Dư lượng 
thuốc BVTV trong bùn đáy vượt ngưỡng cho phép có thể ảnh hưởng tiêu cực 
đến thành phần loài và số lượng cá thể ĐVĐ tại địa bàn nghiên cứu. 
86 
b. Dư lượng thuốc BVTV trong bùn đáy trên sông, rạch theo thời vụ 
Kết quả Hình 4.17 cho thấy dư lượng fenobucarb trong bùn đáy trên 
sông, rạch tăng từ vụ Đông – Xuân đến vụ Hè – Thu và Thu – Đông, có giá trị 
trung bình là 9,54 ±0,9 µg/Kg; 19,23 ±3,25 µg/Kg và 28,24 ±4,82 µg/Kg 
tương ứng. Dư lượng quinalphos và cypermethrin khác biệt không có ý nghĩa 
thống kê theo thời gian. Dư lượng thuốc BVTV trong bùn đáy ở vụ Thu – 
Đông là 56,90 ±7,26 µg/Kg cao hơn có ý nghĩa thống kê so với vụ Hè – Thu là 
32,38 ±7,00 µg/Kg, nhưng khác biệt không có ý nghĩa thống kê so với vụ 
Đông – Xuân là 39,68 ±12,49 µg/Kg. 
Hình 4.17 Biến động dư lượng thuốc BVTV trong bùn đáy trên sông, rạch theo thời vụ 
Ghi chú: n = 18; a,b: khác biệt có ý nghĩa thống kê (5%) kiểm định DUNCAN. 
Tổng: trung bình tổng dư lượng fenobucarb, quinalphos và cypermethrin trong bùn đáy theo thời vụ. 
Sông, rạch có lưu lượng nước lớn đã tạo điều kiện cho sự xáo trộn và pha 
loãng dư lượng thuốc BVTV trong nước trước khi lắng tụ vào bùn đáy, đặc 
biệt là vụ Hè – Thu và Thu – Đông là mùa mưa và lũ nên lưu lượng nước trên 
sông, rạch lớn hơn so với ở vụ Đông – Xuân; kết quả là dư lượng các hoạt chất 
nghiên cứu khác biệt không có ý nghĩa thống kê theo thời gian khảo sát. Hơn 
nữa, mưa và lũ cũng góp phần tăng cuốn trôi lượng thuốc BVTV từ bùn đáy 
và môi trường nước. Kết quả về dư lượng thuốc BVTV trong nước trên sông, 
rạch đã tăng theo thời gian khảo sát. 
D
ư 
lư
ợn
g 
th
uố
c 
BV
TV
 (µ
g/
K
g)
87 
Ở vụ lúa Thu – Đông, dư lượng thuốc BVTV có xu hướng cao hơn so 
với ở vụ Hè – Thu và Đông – Xuân; điều này có thể là do lượng thuốc BVTV 
được sử dụng ở vụ Thu – Đông cao hơn các vụ khác trong năm (Pham Van 
Toan, 2011 và Chau et al. 2015). Dựa vào chỉ số PPBT và khả năng hấp phụ 
bởi bùn đáy (Koc) của các hoạt chất nghiên cứu từ trung bình đến cao; nên các 
hoạt chất này có thể lan truyền từ ruộng lúa và kênh nội đồng ra sông, rạch, 
sau đó được hấp phụ bởi bùn đáy. Bùn đáy trên các sông, rạch là nơi dự trữ dư 
lượng thuốc BVTV từ ruộng lúa trong quá trình canh tác (Stackelberg, 1997). 
Nghiên cứu của Agnihorti et al. (1986); Elisabeth et al. (2006), Alamgir et al. 
(2012) và Khairatul et al. (2013) cho rằng các hoạt chất nghiên cứu của đề tài 
đều có khả năng bị hấp phụ cao bởi bùn đáy. 
4.2.3.4 Biến động dư lượng thuốc BVTV trong đất, bùn đáy theo loại hình thủy vực 
Kết quả Hình 4.18 cho thấy dư lượng propiconazole trong đất và bùn đáy 
đã giảm từ ruộng lúa và kênh nội đồng ra sông, rạch có giá trị trung bình lần 
lượt là 179,34 ±15,56 µg