Luận án Nghiên cứu pheromone giới tính và nấm ký sinh trong phòng trị sùng khoai lang (Cylas Formicarius fabricius) tại đồng bằng sông Cửu Long

chất Crotonyl Chloride bằng phản ứng ester hóa trong dung môi CH2Cl2 
dưới môi trường kiềm của Pyridine tạo thành hợp chất (Z)-3-dodecenyl (E)-2-
butenoate (Z3-12:E2). 
Cho đến nay hợp chất Z3-12:OH đã được tổng hợp bằng các con đường 
khác nhau chủ yếu thông qua phản bắt cặp và phản ứng Wittig. Mỗi con 
đường tổng hợp có những ưu, khuyết điểm riêng thực hiện theo 2 nhóm tác giả 
được so sánh trong phần thảo luận chung bên dưới: 
* Con đường tổng hợp thông qua phản ứng bắt cặp: các tác giả Heath 
et al. (1986), Lo et al. (1992), Sureda et al. (2006) tổng hợp thông qua phản 
ứng bắt cặp để tạo thành hợp chất Dodec-3-yn-1-ol, sau đó khử nối ba bằng 
phản ứng Lindlar để thu được hợp chất Z3-12:OH. 
- Ưu điểm: hợp chất Z3-12:OH có cấu hình Z (cis) của nối đôi được 
chọn lọc, từ đó làm tăng hiệu suất tổng hợp của toàn bộ quy trình. 
- Nhược điểm: phản ứng bắt cặp sử dụng các chất phản ứng đắt tiền, bao 
gồm các tác nhân gây ung thư như hợp chất Ethylene oxide và Hexamethyl 
phosphoric triamide (HMPA). Chất xúc tác Lindlar dùng trong phản ứng khử 
(Hydrogenation) là hỗn hợp của chất Bariumsulfate và chì, là hợp chất có tính 
độc đối với sức khỏe con người. Do đó, con đường tổng hợp thông qua phản 
ứng bắt cặp đòi hỏi phải được thực hiện trong điều kiện an toàn nghiêm ngặt. 
* Con đường tổng hợp thông qua phản ứng Wittig: Nguyen Cong 
Hao et al. (1996), Mithran và Subbaraman (1999) đã xây dựng quy trình tổng 
hợp thành hợp chất Z3-12:OH thông qua phản ứng Wittig như sau: 
Con đường tổng hợp của Nguyen Cong Hao et al. (1996), hợp chất Methyl 
acrylate được sử dụng làm chất phản ứng ban đầu. Mặc dù, chưa tìm thấy 
82 
những mô tả cụ thể, nhưng qua sơ đồ con đường tổng hợp của Nguyen Cong 
Hao et al. (1996) nhận thấy phản ứng Brom hóa nhóm chức Alken của hợp 
chất Methyl acrylate bằng Hydogen bromide để tạo thành hợp chất Methyl 3-
bromopropionate theo nguyên tắc Markovnikov thì hiệu suất của phản ứng sẽ 
rất thấp. Thêm vào đó, việc loại bỏ sự bảo vệ nhóm chức rượu của Ester bằng 
Lithium aliminium hydride là phức tạp hơn so với việc loại bỏ sự bảo vệ nhóm 
chức rượu của Ether. 
Con đường tổng hợp của Mithran và Subbaraman (1999) sử dụng hợp chất 
Bromoacetal và hợp chất 2-(2-bromo-ethyl)-[1,3]-dioxolane làm chất phản 
ứng ban đầu. Đây là hợp chất với nhóm chức Aldehyde được bảo vệ nên sản 
phẩm của phản ứng Wittig là Olefinic acetal, sau khi loại bỏ sự bảo vệ nhóm 
chức chỉ thu được hợp chất (Z)-3-dodecenal. Điều này làm cho con đường 
tổng hợp phải tăng thêm công đoạn khử Z3-12:Ald để thu được hợp chất Z3-
12:OH. Toàn bộ con đường tổng hợp này thông qua 8 bước thực hiện trãi qua 
nhiều công đoạn rất phức tạp. 
Tổng hợp thông qua phản ứng Wittig có ưu khuyết điểm như sau: 
- Ưu điểm: khắc phục được việc sử dụng các chất là tác nhân gây ung 
thư, trong khi điều kiện phản ứng đơn giản, dễ thực hiện với chất phản ứng rẻ 
tiền (so với phản ứng bắt cặp). 
- Nhược điểm: phản ứng Wittig có khuyết điểm quan trọng là tạo thành 
hợp chất Z3-12:OH đồng thời có 2 cấu hình Z (cis) và E (trans) của nối đôi 
dẫn đến quy trình phải thêm công đoạn khử hợp chất Z3-12:Ald bằng Sodium 
borohydride để thu được hợp chất Z3-12:OH, quy trình gồm 8 bước, như vậy 
chi phí và thời gian thực hiện phản ứng sẽ gia tăng, trong khi hiệu suất tổng hợp 
của quy trình giảm. 
* Con đường tổng hợp hợp chất (Z)-3-dodecenyl (E)-2-butenoate (Z3-
12:E2) tại phòng thí nghiệm, ĐHCT, năm 2010 
Con đường tổng hợp thông qua phản ứng Wittig với các hợp chất ban 
đầu là hợp chất 1,3-propanediol và 1-nonanal. Trong quy trình này, phản ứng 
Wittig được điều chỉnh để tổng hợp chọn lọc cấu hình Z (cis) của nối đôi trong 
phân tử theo mô tả của Lê Văn Vàng và ctv. (2006). Vì vậy, cần thay đổi điều 
kiện phản ứng, cụ thể là thay đổi chất phản ứng n-Butyllithium bằng hợp chất 
Sodium Bis(trimethylsilyl) amide, để thu được sản phẩm Z3-12:OH chỉ có cấu 
hình Z (cis) đã được mô tả bởi Le Van Vang et al. (2008). 
Để khắc phục nhược điểm của phản ứng Wittig, thực hiện bằng cách 
chọn hợp chất phản ứng ban đầu ít độc hại là hợp chất 1,3-propanediol và 1-
83 
nonanal với nhóm chức OH được bảo vệ bằng OMOM ether và sử dụng hợp 
chất Sodium bis(trimethylsilyl) amide để tạo môi trường kiềm cho phản ứng 
Wittig, thu được sản phẩm Z3-12:OH chỉ có cấu hình Z (cis), không phải thêm 
công đoạn phân tách và tinh lọc sản phẩm Z3-12:OH để chọn lọc cấu hình Z. 
Hiệu suất tổng hợp của toàn bộ quy trình thông qua 5 bước thực hiện là 62%. 
Quy trình này rút ngắn công đọan tổng hợp, chỉ còn 5 bước (con đường tổng 
hợp của Mithran và Subbaraman (1999) có 8 bước), ít tốn chi phí hóa chất, 
dung môi, với độ tinh khiết sản phẩm cuối cùng được kiểm định bằng Sắc ký 
khí khối phổ (GC-MS) đạt trên 99%. Như vậy, con đường tổng hợp thành hợp 
chất (Z)-3-dodecenyl-(E)2-butenoate (Z3-12:E2) đã thành công thông qua phản 
ứng Wittig khắc phục được nhược điểm như trình bày ở trên. 
- Ưu điểm: sử dụng các hợp chất ban đầu ít độc hại, điều kiện phản ứng 
đơn giản, dễ thực hiện với chất phản ứng rẻ tiền, có sẳn trên thị trường. Thay 
đổi chất phản ứng để chọn lọc cấu hình Z (cis) của nối đôi trong phân tử, đây 
là điểm mấu chốt quan trọng của quy trình tổng hợp tạo nên sự khác biệt so 
với các quy trình trước đây. 
- Khuyết điểm: để khắc phục phản ứng Wittig tạo thành hợp chất Z3-
12:OH có 2 cấu hình Z (cis) và E (trans) của nối đôi, bằng cách thay đổi hợp 
chất phản ứng để tạo môi trường kiềm cho phản ứng Wittig thu được sản 
phẩm Z3-12:OH chỉ có cấu hình Z (cis), quy trình chỉ còn 5 bước, ít tốn chi 
phí hóa chất, thời gian, với độ tinh khiết đạt trên 99%, hiệu suất toàn bộ quy 
trình là 62% (từ 3 g chất ban đầu tổng hợp ra sản phẩm cuối cùng là 1,86 g). 
4.2.1.2 Thẩm định cấu trúc hợp chất (Z)-3-dodecenyl (E)-2-butenoate 
Sau khi tổng hợp được hợp chất (Z)-3-dodecenyl (E)-2-butenoate tiến 
hành gởi mẫu hợp chất này qua phòng thí nghiệm Sinh thái hóa chất, Bộ môn 
Khoa học sinh học ứng dụng, Khoa Nông Nghiệp, Trường Đại học Nông 
nghiệp và Công nghệ Tokyo, Nhật Bản để phân tích mẫu. Hình 4.5 trình bày 
kết quả phân tích và thẩm định cấu trúc, độ tinh khiết của hợp chất Z3-12:E2 
tổng hợp bằng các phân tích Cộng hưởng từ hạt nhân và Sắc ký khí khối phổ. 
Sử dụng cột thủy tinh phân tích là DB-23 và chương trình nhiệt độ như 
sau: bắt đầu ở 800C (trong 1 phút), tiếp tục tăng lên 2100C với tốc độ 80C/phút 
và giữ ở 2100C trong 10 phút thì hợp chất Z3-12:E2 tổng hợp có thời gian lưu 
là 14,14 phút với độ tinh khiết của hợp chất biểu hiện là 100% (Hình 4.5 (A)). 
Phổ khối lượng (Hình 4.5 (B)) với các ion phân tử lượng M+ ở m/z 252 
và các ion phân rã ở m/z 166 (M-butenoic acid), 54, 69, 82, 96, 109, 124 và 
84 
136 (hình thành do sự phân tách của một nhóm CH3 hoặc -CH2) đã chứng tỏ 
hợp chất ester mạch thẳng 16 carbon chứa 2 nối đôi trong phân tử. 
Phổ 1H NMR (Phụ lục B) cho các cao điểm ở δ (ppm) =5,30-5,40 (1H, td, 
J=7,31, 12,3 Hz), 5,46-5,55 (1H, dt, J=11,05, 7,44 Hz) có hằng số bắt cặp của 
các germinal hydrogens là 12,3 Hz và 11,05 Hz cho thấy nối đôi của dẫn xuất 
rượu có cấu hình Z (cis) và các cao điểm ở 5,81- 5,87 (1H, dt, J=15,69, 1,59 
Hz) và 6,91-7,03 (1H, qd, J=6,97, 15,61 Hz) có hằng số bắt cặp của các 
germinal hydrogens là 15,69 Hz và 16,61 Hz, chứng tỏ nối đôi của dẫn xuất 
axít có cấu hình E (trans). 
Thêm vào đó, phổ 13C NMR δ (ppm)=14,14, 17,99, 22,72, 26,94, 27,36, 
29,35, 29,35, 29,58, 29,66, 31,95, 63,73, 122,77, 124,39, 132,99, 144,56 và 
166,59 (Mục 4.2.2.1 và Phụ chương) cho thấy sự hiện diện của 16 carbon với 
các cao điểm ở δ (ppm) là 122,77 (O=C-CH=CH), 124,39 (-CH=CH-CH2-), 
132,99 (-CH2-CH=CH-) và 144,56 (-CH=CH-CH3), dựa vào kết quả phân tích 
này đã xác định được cấu trúc phân tử của hợp chất (Z)-3-dodecenyl (E)-2-
butenoate (Z3-12:E2) (pheromone giới tính tổng hợp). 
Hình 4.5: Phân tích GC-MS của hợp chất Z3-12:E2 tổng hợp 
(A) Phổ sắc ký tổng ion (TIC, Total ion Chromatogram); 
(B) Phổ khối lượng (MS, Mass Spectrum). 
85 
4.2.1.3 Điều chế mồi pheromone giới tính của sùng khoai lang 
 Sau khi tổng hợp thành hợp chất (Z)-3-dodecenyl (E)-2-butenoate (Z3-
12:E2) là pheromone giới tính tổng hợp của SKL, bước tiếp theo là thực hiện 
điều chế thành mồi pheromone giới tính tổng hợp bằng cách bơm hợp chất này 
vào tuýp cao su để kìm giữ và phóng thích mùi pheromone từ từ, dùng đặt bẫy 
hấp dẫn sùng đực tới tiêu diệt chúng ở điều kiện ngòai đồng. Từ đó, làm cơ sở 
cho việc ứng dụng pheromone giới tính tổng hợp trong việc phòng trị SKL 
theo hướng thân thiện với môi trường, thay thế dần thuốc trừ sâu hóa học độc 
hại làm ảnh hưởng tới môi trường sinh thái và sức khỏe con người. 
Pheromone giới tính tổng hợp, sau khi tinh lọc, tạo ra sản phẩm cuối 
cùng được pha loãng trong dung môi n-Hexane ở nồng độ 10 mg/ml (tương 
ứng 10 µg/µl). Dùng các microsyringe (dụng cụ kim bơm hóa chất) có dung 
tích 25 và 100 µl để rút dung dịch pha loãng ở các nồng độ khác nhau rồi bơm 
vào tuýp cao su (quy cách 0,8 cm OD rubber septum, Aldrich, Germany) hoặc 
ống cao su non, đặt các tuýp cao su (ống cao su non) này vào trong tủ hút hơi 
độc khoảng 10 phút làm bay hơi dung môi. Sau đó, lấy tuýp cao su ra ngoài và 
không thêm bất kỳ chất ổn định hay chất chống oxy hóa nào, tuýp cao su này 
gọi là mồi pheromone giới tính tổng hợp của SKL và được cho vào các bao 
nhôm ép miệng kín lại, dán nhãn và lưu trữ bảo quản trong điều kiện lạnh của 
tủ lạnh cho đến khi làm thí nghiệm. 
Trong quá trình điều chế mồi pheromone giới tính tổng hợp, các thao 
tác được thực hiện cẩn thận theo phương pháp mô tả ở trên, mồi pheromone 
giới tính tổng hợp khi sử dụng ngoài đồng thì hiệu quả hấp dẫn sùng đực vào 
bẫy có thể kéo dài tới 2 tháng. Như vậy, việc thay mồi mới được thực hiện 
định kỳ 2 tháng/lần. Vụ khoai lang có thời gian sinh trưởng từ 3-5 tháng tùy 
theo giống khoai có thể sử dụng 2 lần mồi pheromone giới tính để đặt bẫy trên 
ruộng khoai hấp dẫn sùng đực vào bẫy trong suốt vụ khoai. 
Tóm lại, các bước thực hiện điều chế mồi pheromone giới tính tổng hợp 
của SKL trong điều kiện phòng thí nghiệm được mô tả theo Hình 4.6 như sau: 
86 
Hình 4.6: Các bước điều chế mồi pheromone giới tính tổng hợp của sùng khoai lang 
(A) Pheromone tổng hợp hòa tan trong dung môi n-Hexane; 
(B) Pheromone tổng hợp được nhồi vào tuýp cao su; 
(C) Đóng gói mồi pheromone trong bao nhôm; 
(D) Bảo quản ở điều kiện lạnh trong tủ lạnh. 
Bước 1: Pha loãng hợp chất (Z)-3-dodecenyl-(E)-2-butenoate (A) trong dung 
môi n-Hexane tinh khiết ở nồng độ 10 mg/ml. 
Bước 2: Dùng microsyringe hút 30 μl dung dịch pha loãng (Bước 1), tương 
ứng với 0,3 mg hợp chất (Z)-3-dodecenyl-(E)-2-butenoate, bơm vào túyp cao 
su (B) để làm mồi pheromone giới tính. 
Bước 3: Cho tuýp cao su (B) đã được bơm hợp chất (Z3-12:E2) (mồi 
pheromone giới tính tổng hợp) vào bao giấy nhôm hàn kín lại, bảo quản ở điều 
kiện lạnh trong tủ lạnh cho đến khi làm thí nghiệm hay áp dụng ngoài đồng. 
4.2.2 Ứng dụng của pheromone giới tính tổng hợp ở điều kiện ngoài đồng 
4.2.2.1 Khảo sát hiệu quả hấp dẫn của pheromone giới tính tổng hợp đối với 
SKL ở điều kiện ngoài đồng tại huyện Bình Tân, tỉnh Vĩnh Long 
a) Khảo sát hiệu quả hấp dẫn của pheromone giới tính tổng hợp ở các khối 
lượng/bẫy khác nhau đối với sùng khoai lang ở ngoài đồng 
Kết quả trình bày ở Bảng 4.8 cho thấy các NT có mồi pheromone là (Z)-3-
dodecenyl-(E)2-butenoate ở các khối lượng sản phẩm (KLSP) khác nhau đều 
cho hiệu lực hấp dẫn cao hơn có ý nghĩa so với NT đối chứng (mồi là dung 
môi n-Hexane). Điều này chứng tỏ pheromone giới tính tổng hợp đã cho hiệu 
lực hấp dẫn SKL trên ruộng khoai. Giữa các KLSP thí nghiệm (0,1, 0,3, 0,5, 
0,7 và 1,0 mg/bẫy) thì nghiệm thức A-4 và A-5 có KLSP là 0,7 và 1,0 mg/bẫy 
cho hiệu quả hấp dẫn sùng đực lần lượt là 39 và 44 con/bẫy/tuần, tương đương 
nhau, có ưu thế trội hơn so với các NT khác. Tuy nhiên, kết quả phân tích 
thống kê cho thấy số lượng sùng đực vào bẫy/tuần ở các NT còn lại đều tương 
đương nhau và không khác biệt ý nghĩa 5% so với 2 NT A-4 và A-5. Từ kết 
A B C D 
Microsyringe 
87 
quả này có thể chọn NT A-1 với KLSP 0,1 mg/bẫy để áp dụng, tuy nhiên qua 
theo dõi số lượng sùng đực vào bẫy nhận thấy hiệu lực hấp dẫn sùng có tính 
không ổn định theo thời gian so với NT A-2, vì vậy để áp dụng pheromone 
tổng hợp ở KLSP thấp nhằm đảm bảo hiệu lực hấp dẫn sùng ổn định theo thời 
gian trên đồng ruộng, có thể chọn NT A-2 với KLSP là 0,3 mg/bẫy để áp dụng 
làm mồi pheromone là phù hợp. 
Bảng 4.8: Hiệu quả hấp dẫn của pheromone giới tính tổng hợp ở các khối lượng sản 
phẩm khác nhau đối với sùng khoai lang tại xã Thành Lợi, huyện Bình Tân, Vĩnh 
Long, năm 2010 
Nghiệm 
thức 
Thành phần 
Khối lượng 
sản phẩm/bẫy 
(mg/bẫy) 
Số lượng sùng đực 
(con/bẫy/tuần) 
A-1 Z3-12:E2 tinh khiết 0,1 23,0ab 
A-2 Z3-12:E2 tinh khiết 0,3 21,7ab 
A-3 Z3-12:E2 tinh khiết 0,5 27,3ab 
A-4 Z3-12:E2 tinh khiết 0,7 44,0a 
A-5 Z3-12:E2 tinh khiết 1,0 39,0a 
A-6 Z3-12:E2 chưa tinh khiết 0,3 22,0ab 
A-7 n-Hexane (Đối chứng) 0 0,0c 
CV(%) 11,84 
Mức ý nghĩa * 
Các số trong cùng một cột có chữ theo sau giống nhau thì không khác biệt nhau qua thống 
kê ở mức ý nghĩa 5% và kiểm định Duncan. Số liệu các trung bình được chuyển đổi sang 
log(x+10) trước khi phân tích thống kê. 
Trong thí nghiệm này có NT A-6 với KLSP 0,3 mg/bẫy chưa tinh khiết 
hợp chất Z3-12:E2, đưa vào để so sánh với sản phẩm đã tinh khiết ở cùng khối 
lượng, làm cơ sở đánh giá sơ bộ độ tinh khiết của pheromone tổng hợp thông 
qua hiệu lực hấp dẫn sùng đực vào bẫy. Theo giả thuyết nếu hiệu lực hấp dẫn 
sùng đực vào bẫy tương đương nhau thì độ tinh khiết của 2 sản phẩm này cũng 
giống nhau, như vậy sản phẩm tổng hợp không cần thêm công đoạn tinh khiết 
sẽ tiết kiệm chi phí và thời gian. Qua thử nghiệm thăm dò có thể chọn KLSP 
0,3 mg/bẫy (chưa tinh khiết) là phù hợp với thí nghiệm này, do ở khối lượng 
thấp thì hiệu lực hấp dẫn sùng đực vào bẫy sẽ thể hiện sự khác biệt rõ hơn so 
với khối lượng cao. 
Kết quả ở Bảng 4.8 cho thấy (a) nghiệm thức A-2 và A-6 cùng khối 
lượng SP 0,3 mg/bẫy cho hiệu quả hấp dẫn sùng đực tương đương nhau (21,7 
và 22 con/bẫy/tuần) và cùng khác biệt so với đối chứng ở mức ý nghĩa 5%; (b) 
nếu sử dụng khối lượng SP tinh khiết thấp (từ 0,1-0,5 mg/bẫy) và chưa tinh 
88 
khiết (0,3 mg/bẫy) cho hiệu lực hấp dẫn sùng đực tương đương nhau, điều này 
cho thấy hợp chất Z3-12:E2 tổng hợp có độ tinh khiết cao; (c) khối lượng 
SP/bẫy cao có số lượng sùng đực vào bẫy cao so với bẫy có khối lượng SP/bẫy 
thấp, tuy nhiên chưa có khác biệt rõ rệt giữa các khối lượng SP/bẫy khác nhau. 
Kết quả này cũng phù hợp với kết quả thẩm định cấu trúc pheromone 
tổng hợp tại phòng thí nghiệm Sinh thái hóa chất, Bộ môn Khoa học sinh học 
ứng dụng, Khoa Nông Nghiệp, Trường Đại học Nông nghiệp và Công nghệ 
Tokyo, Nhật Bản với độ tinh khiết sản phẩm được kiểm tra bằng Sắc ký khí 
khối phổ (GC-MS) đạt trên 99%, như vậy quy trình tổng hợp này đã tổng hợp 
được hợp chất Z3-12:E2 pheromone giới tính có độ tinh khiết rất cao, không 
có lẫn tạp chất trong sản phẩm. Vì vậy, sản phẩm tổng hợp không cần phải 
thêm công đoạn tinh khiết nữa, nếu như bỏ qua được công đoạn tinh khiết sản 
phẩm sẽ rút ngắn thời gian tổng hợp và giảm bớt lượng hóa chất sử dụng trong 
quá trình tổng hợp pheromone giới tính của SKL, góp phần làm giảm giá 
thành sản xuất mồi pheromone. 
 Bước đầu đã đánh giá hiệu lực hấp dẫn và tìm ra KLSP/bẫy phù hợp, 
các nghiên cứu tiếp theo nhằm tìm ra điều kiện thích hợp cho việc áp dụng 
mồi pheromone giới tính tổng hợp của SKL ở ngoài đồng đã được thực hiện, 
kết quả khảo sát đạt được như sau. 
b) Khảo sát ảnh hưởng của kiểu tuýp mồi lên hiệu quả hấp dẫn của 
pheromone giới tính đối với sùng khoai lang ở ngoài đồng 
Kết quả trình bày ở Bảng 4.9 với cùng KLSP là 0,3 mg/tuýp cao su (mồi) 
cho thấy cả 2 kiểu tuýp mồi ở NT B-1 và B-2 đều cho hiệu quả hấp dẫn sùng 
đực tương đương nhau và khác biệt so với đối chứng (ĐC: bẫy không) ở mức 
ý nghĩa 5%. Đặc biệt, ở tuần 3 và 4 cho thấy NT B-2 (kiểu tuýp mồi Việt Nam: 
ống cao su non) có khác biệt so với B-3 (bẫy không), nhưng NT B-1 (kiểu 
tuýp mồi Aldrich, Đức) lại không khác biệt so với NT B-3 ở mức ý nghĩa 5%. 
Như vậy, chứng tỏ kiểu tuýp mồi Việt Nam (ống cao su non) là vật liệu nền có 
tác dụng kìm giử và phóng thích pheromone giới tính tổng hợp cho hiệu quả 
hấp dẫn sùng đực cao và không làm ảnh hưởng đến chất lượng của pheromone 
giới tính khi được khảo sát ngoài đồng. 
Việc áp dụng hóa chất tín hiệu (pheromone) để quản lý côn trùng gây hại 
thường gặp trở ngại quan trọng, nhất là đối với các nước đang phát triển nơi 
mà nông sản có giá trị thấp, chi phí áp dụng cao. Trong đó, tuýp mồi chiếm tỉ 
lệ chí phí đáng kể. Năm 2010, 1 tuýp cao su Aldrich, Đức có giá ở thời điểm 
hiện tại khoảng 15.000 đồng/túyp. Việc tìm ra kiểu tuýp mồi được sản xuất ở 
89 
Việt Nam (khoảng 50 đồng/ống cao su non) để thay thế cho kiểu tuýp mồi 
Aldrich, Đức là tín hiện rất tốt, đã mở ra triển vọng lớn cho việc áp dụng hóa 
chất tín hiệu để quản lý các loài côn trùng gây hại ở Việt Nam. Bởi vì, cùng 
khối lượng pheromone/tuýp mồi như nhau, giá thành tuýp mồi phụ thuộc vào 
vật liệu làm tuýp mồi. Nếu chọn vật liệu rẽ tiền có sẳn phù hợp sẽ làm giảm 
giá thành tuýp mồi một cách đáng kể và có hiệu quả kinh tế. 
Bảng 4.9: Ảnh hưởng của kiểu tuýp mồi lên hiệu lực hấp dẫn của pheromone giới 
tính tổng hợp đối với sùng khoai lang ở điều kiện ngoài đồng, năm 2010 
Nghiệm 
thức 
Kiểu tuýp 
mồi 
Số lượng sùng đực vào bẫy (con/bẫy/tuần) 
Tuần 1 Tuần 2 Tuần 3 Tuần 4 
Trung 
bình 
B-1 Aldrich, Đức 157,0a 119,7 a 76,33ab 90,67ab 109,0a 
B-2 Việt Nam 148,3a 149,3a 124,3a 141,0a 146,5a 
B-3 ĐC (bẫy không) 0,0b 0,0b 0,0b 0,0b 0,0b 
 CV(%) 40,45 68,95 68,94 84,43 52,90 
Mức ý nghĩa * * * * * 
Các số trong cùng một cột có cùng chữ theo sau giống nhau thì không khác biệt nhau qua 
thống kê ở mức ý nghĩa 5% và kiểm định Duncan. (ĐC: đối chứng). Số liệu các trung bình 
được chuyển đổi sang log(x+10) trước khi phân tích thống kê. 
Về chất liệu tuýp cao su (mồi) qua quan sát cảm quan nhận thấy tuýp 
mồi Aldrich, Đức có kích thước lớn, có nhiều màu sắc, cao su dẽo và dầy hơn, 
sau thời gian sử dụng 2 tháng còn nguyên hình dạng, hình trụ tròn rỗng bên 
trong, đầu lớn, đầu nhỏ, giá thành cao, số lượng 1 kg vật liệu ít. Ngược lại, 
tuýp mồi Việt Nam có kích thước nhỏ, chỉ có màu vàng, cao su dẽo và mõng 
hơn rất nhiều, là ống cao su non (dùng ghép cà chua) sau 2 tháng sử dụng có 
thể tự phân hủy, hình ống dài 2 cm, rỗng ở giữa, giá thành rẽ, số lượng 1 kg 
vật liệu rất lớn. 
Sau khi xác định được kiểu tuýp mồi phù hợp, nghiên cứu tiếp theo sẽ 
tìm ra kiểu bẫy cho hiệu quả hấp dẫn cao phù hợp với điều kiện ngoài đồng. 
c) Khảo sát ảnh hưởng của kiểu bẫy lên khả năng hấp dẫn của pheromone 
giới tính tổng hợp đối với sùng khoai lang ở ngoài đồng 
Kết quả trình bày ở Bảng 4.10 cho thấy số lượng sùng đực vào bẫy ở 2 
nghiệm thức C-1 (bẫy nước+0,3 mg Z3-12:E2/tuýp) và nghiệm thức C-3 (bẫy 
dính+0,3 mg Z3-12:E2/tuýp) là tương đương nhau và cao hơn có ý nghĩa so 
với 2 nghiệm thức C-2 và C-4 (đối chứng, n-Hexane). Kết quả này cho thấy 
hiệu quả bắt được sùng đực của bẫy nước (109 con/bẫy/tuần) và bẫy dính (68 
con/bẫy/tuần) là tương đương nhau, không khác biệt ý nghĩa. Tuy nhiên, số 
90 
lượng sùng đực vào bẫy trên thực tế ở bẫy nước cao gấp 1,6 lần so với bẫy 
dính. Kết quả này phù hợp với nghiên cứu của Smit et al. (1997) bẫy nước 
dạng chai tròn cao cho hiệu quả hấp dẫn cao nhất so với các loại bẫy khác như 
bẫy thùng, bẫy can dầu, bẫy sô và bẫy dính trên 2 đối tượng SKL là loài Cylas 
puncticollis và C. brunneus ở Uganda. 
Bảng 4.10: Hiệu quả của kiểu bẫy lên khả năng hấp dẫn của pheromone giới tính đối 
với thành trùng SKL trên ruộng khoai lang tại huyện Bình Tân, năm 2010 
Nghiệm 
thức 
Thành phần 
mồi pheromone 
Dạng kiểu bẫy 
Số lượng sùng đực 
(con/bẫy/tu