Luận án Xác lập cơ sở địa lý học phục vụ phát triển nông, lâm nghiệp bền vững tỉnh Gia Lai

 chiếm đa số so với các phụ lớp CQ khác trong khu vực. Loại CQ chiếm ƣu thế 
trong vùng này là loại CQ số 93 (cây NN ngắn ngày phát triển trên đất xám phù sa cổ) 
và loại CQ số 94 (cây NN ngắn ngày phát triển trên đất xám đá magma axit); 2 loại 
CQ này chiếm tới 60% DTTN toàn vùng. Nhƣ vậy, tại phụ lớp đồng bằng giữa núi đã 
đƣợc con ngƣời sử dụng, khai thác khá triệt để cho phát triển ngành NN của Gia Lai. 
d. Kiểu CQ: tỉnh Gia Lai nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa Đông Nam Á với 
các loài thực vật phong phú. Các điều kiện tự nhiên thuận lợi để hình thành thảm thực 
vật nguyên sinh là các loại rừng rậm ƣa mƣa nhiệt đới và rừng rậm thƣờng xanh hoặc 
rừng nửa rụng lá mƣa mùa nhiệt đới với thành phần loài phong phú. Đặc điểm sinh khí 
hậu chung đã quy định kiểu thảm thực vật phát sinh. Lãnh thổ Gia Lai đƣợc phân chia 
thành 9 kiểu CQ. 
 - Kiểu CQ rừng kín thƣờng xanh nhiệt đới ẩm mƣa mùa trên núi trung bình: có 
khí hậu hơi mát, nhiệt độ trung bình năm từ 18 - 200C với thời kì lạnh ngắn (2 - 3 
tháng) tƣơng đƣơng tổng nhiệt độ năm: 6.500 – 7.300ºC. Lƣợng mƣa nhiều (từ 2.000 -
2.500mm/năm) với mùa khô ngắn (dƣới 2 tháng). Tại khu vực này, các loài cây ôn đới 
và cận nhiệt đới đã chiếm ƣu thế hơn so với thực vật nhiệt đới. 
- Kiểu CQ rừng kín thƣờng xanh nhiệt đới ẩm mƣa mùa trên núi thấp: khu vực 
này có nhiệt độ trung bình năm từ 20 - 240C, tƣơng đƣơng với tổng nhiệt độ năm: 7.300 
- 8.800
º
C. Khu vực này có lƣợng mƣa từ 1.200 – 2.000mm/năm với mùa khô trung 
bình từ 3 – 4 tháng. Khu vực này thuận lợi cho phát triển cây trồng nhiệt đới và một số 
cây cận nhiệt đới phát triển quanh năm. 
- Kiểu CQ rừng nhiệt đới nửa rụng lá trên núi thấp: thuộc khí hậu rất nóng với 
nhiệt độ trung bình năm trên 240C, tƣơng đƣơng với tổng nhiệt độ năm: 8.000 -8.800ºC. 
Lƣợng mƣa vừa (từ 1.500 – 2.000mm/năm) với mùa khô kéo dài trên 5 tháng, điều 
kiện nhiệt rất nóng thuận cho thực vật nhiệt đới phát triển tốt với kiểu rừng thƣa cây lá 
rộng nửa rụng lá/rụng lá vào mùa khô. 
- Kiểu CQ rừng kín thƣờng xanh nhiệt đới ẩm mƣa mùa trên cao nguyên cao: 
với khí hậu mát, nhiệt độ trung bình năm từ 20 - 220C (thời kỳ lạnh rất ngắn), tƣơng 
đƣơng với tổng nhiệt độ năm: 7.300 - 8.000ºC. Điều kiện nhiệt đai này thuận lợi cho sự 
phát triển của cây trồng nhiệt đới và một số cây trồng ôn đới hay cận nhiệt đới. Mƣa 
nhiều với lƣợng mƣa từ 2.000 – 2.500mm/năm với mùa khô trung bình từ 3 – 4 tháng. 
82 
- Kiểu CQ rừng kín thƣờng xanh nhiệt đới ẩm mƣa mùa trên cao nguyên thấp: 
thuộc khí hậu nóng với nhiệt độ trung bình năm từ 20 - 220C (không có thời kỳ lạnh), 
tƣơng đƣơng với tổng nhiệt độ năm: 8.000 - 8.800ºC. Mƣa nhiều (từ 2.000 – 
2.500mm/năm) với mùa khô trung bình từ 3 – 4 tháng. Đai nhiệt này rất thuận lợi cho 
thực vật và cây trồng nhiệt đới đủ nhiệt phát triển quanh năm. 
- Kiểu CQ rừng nhiệt đới nửa rụng lá trên cao nguyên thấp: với nhiệt độ trung 
bình năm trên 240C, thuộc khí hậu rất nóng, tƣơng đƣơng với tổng nhiệt độ năm trên 
8.800
º
C. Khu vực này có lƣợng mƣa ít (từ 1.200 – 1.500mm/năm) với mùa khô dài 
trên 5 tháng. Điều kiện nhiệt cấp rất nóng thuận cho thực vật nhiệt đới phát triển tốt 
với kiểu rừng thƣa cây lá rộng nửa rụng lá/rụng lá trong mùa khô. 
- Kiểu CQ rừng kín thƣờng xanh nhiệt đới ẩm mƣa mùa trên bán bình nguyên: 
khu vực này thuộc khí hậu nóng với nhiệt độ trung bình năm từ 22 - 240C, tƣơng 
đƣơng với tổng nhiệt độ năm: 8.000 - 8.800ºC, mùa khô dài trên 3 tháng, lƣợng mƣa ít 
(từ 1.200 – 2.000mm/năm) nên có kiểu TTV nhiệt đới và các cây trồng nhiệt đới đủ nhiệt. 
- Kiểu CQ rừng nhiệt đới nửa rụng lá trên bán bình nguyên: nhiệt độ trung bình 
năm trên 240C, thuộc khí hậu rất nóng, tƣơng đƣơng với tổng nhiệt độ năm trên 
8.800
º
C. Lƣợng mƣa trung bình từ 1.200 – 2.000mm/năm với mùa khô kéo dài trên 3 
tháng nên phát triển kiểu rừng rụng lá/nửa rụng lá trong mùa khô. 
- Kiểu CQ rừng nhiệt đới nửa rụng lá vùng đồng bằng: với khí hậu rất nóng với 
nhiệt độ trung bình năm trên 240C, tổng nhiệt độ năm trên 8.800ºC. Khu vực này có 
lƣợng mƣa trung bình từ 1.200 – 1.500mm/năm với mùa khô kéo dài trên 3 tháng (đây 
là khu vực có lƣợng mƣa thấp nhất trong tỉnh). Mƣa từ ít đến rất ít phát sinh kiểu thảm 
thực vật rừng rụng lá trong mùa khô và trảng cây bụi. 
e. Loại CQ: là đơn vị phân loại cơ sở của bản đồ CQ tỉnh Gia Lai ở tỷ lệ 
1/100.000. Ngoài sự đồng nhất về ĐKTN phát sinh, loại cảnh quan thể hiện sự đồng 
nhất về thổ nhƣỡng và lớp phủ thực vật. Trong quá trình phát triển kinh tế và xã hội, 
lớp phủ thực vật biến đổi và đa dạng với nhiều kiểu TTV khác nhau, từ đó tạo nên sự 
đa dạng trong cảnh quan khu vực nghiên cứu. Với 97 loại cảnh quan, đơn vị cảnh quan 
cấp loại đƣợc lựa chọn làm cơ sở đánh giá tiềm năng về tự nhiên cho phát triển nông, 
lâm nghiệp tỉnh Gia Lai, từ đó là cơ sở khoa học đề xuất định hƣớng phát triển nông, 
lâm nghiệp bền vững. Đặc điểm cảnh quan đƣợc trình bày tại phần phụ lục 2. 
2.2.2.2. Chức năng cảnh quan tỉnh Gia Lai 
Từ kết quả phân tích cấu trúc CQ ở phần trên, đề tài tiến hành phân tích chức 
năng CQ của lãnh thổ, từ đó có thể xác định về sự phù hợp tƣơng đối của từng đơn vị 
83 
CQ đó đối với công tác bố trí sản xuất N, LN của tỉnh. Trên cơ sở nghiên cứu phân 
loại chức năng cảnh quan của R.de Groot (1992, 2006), O.Bastian và M.Roder [112, 
121, 125, 126] và đơn vị cơ sở đƣợc phân chia và thể hiện trên bản đồ là loại CQ với 
tỷ lệ bản đồ là 1/100.000, có thể xác định đƣợc các chức năng cụ thể, đặc biệt là chức 
năng trong phát triển N, LN và chức năng phát triển KT - XH. Đây là cơ sở quan trọng 
để lựa chọn đánh giá CQ cho các mục đích thực tiễn của địa phƣơng. Kết quả phân 
tích các chức năng CQ của loại CQ và nhóm loại CQ tỉnh Gia Lai nhƣ sau : 
a. Nhóm chức năng sản xuất: Với chức năng cung cấp sinh khối nhóm này 
chiếm tỷ lệ khá lớn trong các nhóm chức năng. Có mặt tại hầu hết cả các lớp và phụ 
lớp CQ (trừ phụ lớp CQ núi trung bình). Nhóm chức năng sản xuất, có thể thấy rõ 
đƣợc chia thành 2 dạng chính là: trong lâm nghiệp là các kiểu rừng sản xuất (cảnh 
quan số 4, 24, 28, 37, 46) với mức độ tập trung cao ở phụ lớp núi thấp và bán bình 
nguyên; đƣợc đại diện bởi cảnh quan số 6, 18, 37. Trong nông nghiệp là các kiểu TTV 
cây trồng hàng năm và lâu năm (cảnh quan số 20,35, 38, 48, 63,81) tập trung chủ 
yếu tạo lớp cao nguyên và đồng bằng. Tại khu vực này, con ngƣời đã tác động và khai 
thác các chức năng sản xuất của CQ để phát triển kinh tế. Các loại CQ đại diện là CQ 
số 35, 48 tại lớp cao nguyên với các cây trồng dài ngày (tập trung diện tích phần lớn là 
các cây cao su, cà phê, hồ tiêu...) cho giá trị sản xuất NN cao. Các cây trồng NN ngắn 
ngày tập trung tại lớp đồng bằng (lúa nƣớc, đậu đỗ các loại, sắn, ngô...), gần các con 
sông, suối, ven đồi với các CQ số 81, 86, 96... phù hợp với ĐKTN tại khu vực này. CQ 
số 72, 86 chiếm ƣu thế trong nhóm cây trồng NN ngắn ngày và chiếm tỷ lệ lớn diện 
tích trong lớp đồng bằng. 
b. Nhóm chức năng xã hội: bao gồm các cảnh quan có đặc trƣng giá trị thẩm 
mỹ, giáo dục, khoa học, thông tin, giải trí. Tại Gia Lai có khu bảo tồn thiên nhiên Kon 
Chƣ Răng, vƣờn quốc gia Kon Ka Kinh và 1 khu nghiên cứu, thực nghiệm khoa học 
và Trung tâm lâm nghiệp Nhiệt đới với kiểu TTV đƣợc nghiên cứu rất đa dạng về 
thành phần loài và các chi, họ. Đây cũng là khu vực có ý nghĩa quan trọng đối với việc 
nghiên cứu, bảo tồn các loài động, thực vật quí hiếm. Các loại CQ ở khu vực này bao 
gồm: CQ số 1, 2, 3, 10, 29,30... chủ yếu tập trung tại phía Bắc tỉnh Gia Lai thuộc phụ 
lớp núi trung bình và cao nguyên Kon Hà Nừng. Bên cạnh đó, còn có diện tích khá lớn 
các điểm quần cƣ, công trình văn hoá – xã hội phục vụ cuộc sống của con ngƣời đƣợc 
phân bố gần thành phố, thị xã, thị trấn và các trục đƣờng quốc lộ. Những khu vực này 
không chỉ là nơi cƣ trú mà còn là nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng của con ngƣời. 
c. Nhóm chức năng sinh thái: 
84 
- Chức năng phòng hộ, bảo vệ môi trƣờng: Là các đơn vị CQ rừng tự nhiên, 
rừng thứ sinh phát triển trên địa hình núi thấp, cao nguyên cao. Đây là những vùng địa 
hình có độ dốc khá lớn (trên 150) có có khả năng xói mòn, rửa trôi mạnh, vận chuyển 
vật chất xuống các phụ lớp thấp hơn thông qua dòng chảy mặt. Các CQ số 10,17,29 
đại diện cho chức năng này chủ yếu tại lớp núi, thƣờng nằm gần khu vực thƣợng 
nguồn các sông, suối nên có chức năng phòng hộ đầu nguồn, điều tiết nƣớc cho sông 
suối ở phía dƣới, chống xói mòn, rửa trôi đất, hạn chế tốc độ dòng chảy trong mùa lũ. 
- Chức năng bảo tồn và phục hồi (rừng nguyên sinh, thứ sinh với khu bảo tồn 
thiên nhiên và vƣờn quốc gia). Tại phụ lớp CQ núi trung bình chức năng phòng hộ, 
bảo tồn và BVMT giữ vai trò chủ đạo. Đây là những khu vực có độ cao và độ dốc lớn 
nhất tỉnh, địa hình hiểm trở, đi lại khó khăn. TTV chủ yếu là rừng nguyên sinh hoặc 
rừng thứ sinh với diện tích lớn đã hạn chế đƣợc hiện tƣợng xâm thực, trƣợt lở đất đá, 
đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết nguồn nƣớc, điều hòa khí hậu, chống xói 
mòn và rửa trôi cho đất Đây cũng là khu vực lõi của vƣờn quốc gia Kon Ka Kinh. 
Ngoài ra, tại cao nguyên cao Kon Hà Nừng còn có khu bảo tồn thiên nhiên Kon Chƣ 
Răng. Các CQ đại diện đƣợc là 1,2,5,16, 17... 
2.2.2.3. Động lực cảnh quan tỉnh Gia Lai 
Ngoài cấu trúc về không gian và cấu trúc chức năng thì động lực CQ (cấu trúc 
thời gian) đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển loại CQ. Động 
lực CQ là sự biến đổi của CQ theo thời gian dƣới tác động của quy luật tự nhiên và 
hoạt động khai thác lãnh thổ của con ngƣời. Mỗi một đơn vị CQ trong quá trình hình 
thành và phát triển, luôn chịu ảnh hƣởng của các yếu tố tác động từ mỗi hợp phần của 
ĐKTN và sự tác động của con ngƣời. Sự biến đổi này là sự vận động, biến đổi vật 
chất, tạo nên nhịp điệu và xu hƣớng biến đổi của tự nhiên; nhất là đối với ngành N, 
LN: sự sinh trƣởng và phát triển của cây trồng phụ thuộc hoàn toàn vào ĐKTN (nhƣ 
vai trò của thổ nhƣỡng, khí hậu và thủy văn). 
a. Sự biến đổi trạng thái cảnh quan theo nhịp điệu mùa 
Nhịp điệu mùa ảnh hƣởng đến quá trình phong hóa lớp vỏ trái đất. Theo 
Dokutsaev thì đất là sản phẩm tổng hợp của 5 yếu tố: khí hậu, sinh vật, địa hình, đá mẹ 
và tuổi địa phƣơng. Sau này, thêm yếu tố quan trọng là con ngƣời do tác động của con 
ngƣời thông qua hoạt động sản xuất làm biến đổi đất. Về bản chất, đất đƣợc hình thành 
do quá trình phong hóa đá mẹ, kết hợp với điều kiện địa hình, khí hậu mà có sự 
phong hóa khác nhau nhƣ: phong hóa cơ học (bở rời, trƣợt lở), hóa học (quá trình 
laterit, feralit hóa..), phong hóa sinh học (các loại mùn từ sản phẩm cây trồng và sinh 
85 
vật) Bên cạnh đó, ảnh hƣởng của môi trƣờng địa lý (khí hậu, địa hình, địa chất, thổ 
nhƣỡng, thảm thực vật) tới sự hình thành dòng chảy là vô cùng phức tạp. Trong những 
nhân tố trên, khí hậu có vai trò lớn trong việc hình thành dòng chảy trên lãnh thổ tỉnh 
Gia Lai. Tính mùa của khí hậu quyết định chế độ dòng chảy. Gia Lai thuộc khí hậu 
nhiệt đới gió mùa cao nguyên, có điều kiện nhiệt phân hóa theo quy luật đai cao, biên 
độ nhiệt ngày đêm lớn, điều kiện ẩm có sự tƣơng phản rất sâu sắc thành hai mùa - mƣa 
và mùa khô. Với đặc thù mƣa lớn, tập trung vào 5 tháng mùa mƣa và chiếm trên 75% 
tổng lƣợng mƣa năm, chênh lệch lƣợng mƣa giữa mùa mƣa và mùa khô là rất lớn nên 
có ảnh hƣởng rõ rệt trong sản xuất và phát triển nông, lâm nghiệp. Trong những tháng 
ít mƣa còn lại, lƣợng mƣa rất thấp, có tháng gần nhƣ không mƣa nên có ảnh hƣởng 
không nhỏ đến các cây trồng (nhất là các cây trồng có nhu cầu nƣớc tƣới cao). 
Phân bố mƣa cũng có sự khác nhau giữa các vùng, nhất là giữa vùng phía Đông 
và phía Tây. Đối với các vùng phía Tây, mùa mƣa bắt đầu từ tháng 5 đến tháng 10 (tại 
Pleiku, Chƣ Prông) thì ở các vùng phía Đông (An Khê, Ayun Pa, Krông Pa), mùa mƣa 
muộn hơn và kéo dài từ tháng 7 đến tháng 11. 
b. Biến đổi cấu trúc và trạng thái cảnh quan dưới tác động của con người 
Nhƣ vậy, tính mùa của khí hậu chi phối và tác động mạnh mẽ đến sự sinh 
trƣởng và phát triển của các loại cây trồng, từ đó tạo ra tính mùa vụ trong sản xuất 
nông nghiệp (thời kì trồng, thời kì ra hoa, thời kì thu hoạch). Với sự tác động chính 
là nền nhiệt, lƣợng mƣa, thời kì mƣa, tốc độ gió, hƣớng gió ảnh hƣớng trực tiếp đến 
cây trồng và vật nuôi thông qua sự sinh trƣởng và phát triển của các loài (năng suất, 
chất lƣợng). Tại Gia Lai, tính mùa của khí hậu và điều kiện nhiệt - ẩm rất thuận lợi cho 
thực vật phát triển với đa dạng loài nhƣ: thực vật và các cây trồng nhiệt đới (điều kiện 
nhiệt độ trung bình năm trên 220C), thực vật nhiệt đới và một số loại cây ôn đới và cận 
nhiệt đới (điều kiện nhiệt độ trung bình năm từ 18 - 220C). 
- Sự tác động của con ngƣời vào ĐKTN, nhất là quá trình hoạt động sản xuất, 
canh tác và sinh sống đã tác động và gây biến đổi các loại CQ. Số lƣợng CQ trở nên đa 
dạng hơn, đƣợc thể hiện qua đơn vị CQ trên khu vực nghiên cứu. Con ngƣời tác động 
vào ĐKTN rất đa dạng: thay đổi địa hình (san lấp, xây dựng cơ sở vật chất), thay 
đổi dòng chảy (làm thủy điện, hồ chứa), thay đổi kiểu TTV (từ kiểu TTV là rừng 
nguyên sinh qua tác động của con ngƣời trở nên đa dạng nhƣ: kiểu TTV cây bụi, trảng 
cỏ; kiểu TTV cây NN ngắn ngày, kiểu TTV cây NN dài ngày.). Sự biến đổi về cấu 
trúc và chức năng của các đơn vị CQ theo thời gian rất khó có thể trở lại trạng thái ban 
đầu, tạo nên sự thay đổi về lƣợng và chính những biến đổi này qua thời gian dẫn đến 
86 
thay đổi về chất. Do đó, cần xác định mức độ tác động và sự biến đổi của CQ do các 
hoạt động của con ngƣời là việc làm cần thiết nhằm đề xuất các định hƣớng và giải 
pháp hợp lý phục vụ phát triển N, LN bền vững khu vực nghiên cứu. Qua bản đồ CQ, 
có thể nhận thấy mức độ biến đổi của CQ ở những mức độ chính nhƣ sau: 
+ Các đơn vị CQ không thay đổi hoặc ít bị thay đổi (gần nhƣ chƣa có sự tác 
động của con ngƣời) chiếm tỷ lệ gần 40% DTTN. Đây là khu vực thuộc rừng nguyên 
sinh tại vƣờn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên với các thành phần đa dạng, cấu trúc 
CQ bền vững và ổn định; hoặc rừng thứ sinh với diện tích còn tƣơng đối lớn, đây là 
nơi tài nguyên thiên nhiên chƣa bị tác động nhiều. Hiện nay, các loại CQ này còn khá 
nhiều so với các tỉnh khác trên cả nƣớc. Các đơn vị CQ này chủ yếu nằm tại khu vực 
có địa hình cao trên 1.000 m, độ dốc trên 150, khu vực khó đi lại, vùng sâu, vùng xa, 
chủ yếu thuộc phần phía Bắc và Đông Bắc khu vực nghiên cứu. 
+ Các đơn vị CQ bị thay đổi mạnh chiếm diện tích khoảng 15% so với DTTN, 
chủ yếu thuộc địa hình chuyển tiếp từ núi xuống đồng bằng, từ cao nguyên xuống 
vùng bán bình nguyên hoặc khu vực bán bình nguyên, với độ cao thƣờng ít hơn 1.200 
m. Nơi đây độ dốc không lớn, bị con ngƣời khai thác triệt để. Những khu vực bị khai 
thác về tài nguyên kiệt quệ, bất hợp lý nhƣ: phá rừng làm nƣơng rẫy, hay khai thác 
khoáng sản bừa bãiCó thể nhận thấy rằng, trên địa bàn tỉnh Gia Lai với 34 dân tộc 
sinh sống, ngoài ngƣời Kinh, ngƣời Jarai và Ba Na còn có 31 dân tộc (chiếm 3% dân 
số) – các dân tộc còn lại chủ yếu là ngƣời dân di cƣ tự do từ các tỉnh, thành phía Bắc 
vào, một số dân tộc có lối canh tác NN theo truyền thống cũ là đốt rừng làm nƣơng, 
rẫy. Điều này làm TTV rừng thay đổi, nhiều loài cỏ dại và cây thứ sinh phát triển thay 
thế cho các loài gỗ quý hiếm, các loài động vật, thực vật có nguy cơ bị tiêu diệt. 
+ Các đơn vị CQ đƣợc cải tạo (thuộc nhóm CQ với kiểu TTV là rừng trồng, cây 
trồng NN) với diện tích khoảng 40% DTTN. Đây là những CQ đƣợc con ngƣời cải 
tạo, phát triển nhằm phục vụ cuộc sống của chính mình. Các loại CQ này rất đa dạng 
nhƣ: CQ cây nông nghiệp dài ngày, CQ cây nông nghiệp ngắn ngày các loại CQ này 
đều phục vụ nhu cầu lƣơng thực, thực phẩm và các nhu cầu khác của con ngƣời. Sự 
phân bố các đơn vị CQ này chủ yếu thuộc khu vực cao nguyên Pleiku và vùng đồng 
bằng, núi thấp phía Nam tỉnh Gia Lai. Nơi đây có nguồn tài nguyên đất màu mỡ, địa 
hình với độ dốc thấp (thƣờng nhỏ hơn 150) và nguồn tài nguyên nƣớc phong phú. Các 
dân tộc sinh sống thành cụm nhỏ xung quanh khu vực cộng đồng của mình. Mỗi dân 
tộc có trình độ văn hóa, tập quán sinh hoạt, canh tác nông nghiệp riêng rẽ. Điều này 
ảnh hƣởng không nhỏ đến vấn đề khai thác tài nguyên phục vụ đời sống ngƣời dân 
87 
cũng nhƣ sự phân hóa về không gian sản xuất, bảo vệ môi trƣờng. Dân tộc Kinh chiếm 
57% dân số, cũng là nhóm ngƣời có mức sống cao hơn các dân tộc khác trong tỉnh 
phần lớn do họ đã biết vận dụng các phƣơng thức canh tác trong nông nghiệp. Các mô 
hình sản xuất N, LN trong tỉnh chủ yếu là của ngƣời Kinh. Dân tộc Kinh chủ yếu tập 
trung tại các thành phố, thị xã và thị trấn hoặc quanh khu dân cƣ đông, ven các trục 
đƣờng. Các dân tộc Ja Rai, Ba Na (chiếm 40% dân số, đây là nhóm ngƣời bản địa) có 
trình độ sản xuất nông nghiệp và lâm nghiệp hạn chế hơn so với dân tộc Kinh, sống ở 
những vùng sâu hơn. Các dân tộc này canh tác nông nghiệp chủ yếu dựa vào kinh 
nghiệm sản xuất truyền lại, với các loại cây trồng vật nuôi theo phƣơng thức cũ nên 
quy mô sản xuất nhỏ, phƣơng tiện sản xuất còn thô sơ, lạc hậu. Với sự đa dạng về văn 
hóa, dân tộc nên có nghiên cứu về tri thức bản địa, lối sống, phƣơng thức canh tác để 
thiết kế mô hình sản xuất N, LN theo hƣớng phù hợp với ngƣời dân địa phƣơng. 
2.2.3. Tính đặc thù trong sự phân hóa cảnh quan tỉnh Gia Lai và ý nghĩa đối với 
việc phát triển nông, lâm nghiệp bền vững 
2.2.3.1. Sự phân hóa cảnh quan do điều kiện địa hình (đai cao) 
Do ảnh hƣởng của độ cao của địa hình nên nền nhiệt độ của Gia Lai bị hạ thấp 
đáng kể. Những vùng có độ cao từ 500 - 800m, nhiệt độ trung bình năm thấp hơn ở 
vùng đồng bằng cùng vĩ độ từ 3 - 50C, với độ cao trên 800m là trên 50C. Sự chênh lệch 
của nhiệt độ giữa vùng thấp và vùng cao trong điều kiện biên độ năm nhỏ là đáng kể 
và có ý nghĩa (biên độ nhiệt nhỏ hơn 60C). 
Ngoài vai trò của vị trí địa lý và độ cao, yếu tố địa lý ảnh hƣởng đến sự hình 
thành khí hậu Gia Lai là địa hình. Do đặc điểm phân bố của địa hình, tại tỉnh Gia Lai 
nhiệt độ có xu hƣớng tăng dần từ Bắc vào Nam (vùng khí hậu mát với nhiệt độ trung 
bình năm khoảng 20 - 220C lên đến vùng khí hậu nóng và rất nóng – trên 240C). Tại 
những nơi có độ cao địa hình dƣới 200m, nhiệt độ trung bình năm trên 240C (thuộc lớp 
CQ đồng bằng) chủ yếu nằm trên các huyện Krông Pa, Phú Thiện, Ia Pa, Chƣ Prông và 
thị xã Ayun Pa. Đây là khu vực thấp, có lƣợng mƣa trung bình từ 1.200–1.500mm/ 
năm, độ ẩm không khí luôn thấp nhất so với toàn tỉnh. Đối với những khu vực có địa 
hình cao từ 200 – 600 m chủ yếu thuộc lớp đồng bằng (phụ lớp bán bình nguyên) với 
nhiệt độ trung bình năm từ 22 - 240C, lƣợng mƣa lớn hơn (từ 1.200 – 2.000mm/năm). 
Nhƣ vậy, các chỉ tiêu nhiệt - ẩm đƣợc lựa chọn căn cứ vào đặc điểm đặc điểm sinh thái 
thực vật và vai trò của chúng đối với sự hình thành, cấu trúc, diện mạo của các kiểu 
TTV tự nhiên. Do đó sẽ phát sinh 2 tập hợp kiểu TTV chính là: nhóm kiểu rừng kín 
thƣờng xanh nhiệt đới ẩm mƣa mùa và nhóm kiểu rừng nhiệt đới nửa rụng lá, rụng lá. 
88 
Vị trí địa lý và độ cao đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành đặc điểm 
khí hậu chung thì nhân tố địa hình có khả năng gây ra sự phân hóa khí hậu trong vùng, 
nó ảnh hƣởng và có ý nghĩa quan trọng đến đời sống và các hoạt động sản xuất. Địa 
hình núi chủ yếu chạy dọc theo hƣớng Bắc – Nam kết hợp với độ cao mặt trời trong 
năm thay đổi không lớn, vĩ độ thấp nên sự phân hóa khí hậu giữa sƣờn phía Đông và 
phía Tây của dãy Trƣờng Sơn rất rõ rệt; thể hiện qua các yếu tố nhiệt, mƣa và ẩm. 
Nhìn chung, lƣợng mƣa tăng theo độ cao và hƣớng địa hình, nơi có lƣợng mƣa lớn 
nhất thƣờng thuộc về sƣờn phía Tây Nam của các cao nguyên và các dãy núi (khu vực 
cao nguyên Pleiku thuộc thành phố Pleiku, huyện Đăk Đoa, Chƣ Păh, Ia Grai, Đức Cơ 
và Chƣ Prông) – đây là khu vực đón gió mùa Tây Nam vào mùa nóng, đối với những 
thung lũng khuất gió thì lƣợng mƣa giảm đi rõ rệt. 
Với tác động của hoàn lƣu gió mùa, vào mùa khô sƣờn