Tóm tắt Luận án Nghiên cứu phân loại phân tông xuân tiết (subtrib. justiciinae nees) thuộc họ ô rô (fam. acanthaceae juss.) ở Việt Nam

n bằng nhau. 
2A. Nhị 4 hữu thụ. ....................................................................... 1. ASYSTASIA 
2B. Nhị 2 hoặc 4 (2 hữu thụ và 2 bất thụ). 
3A. Tràng hình ống mảnh, ống tràng dài, ............ 2. PSEUDERANTHEMUM 
3B. Tràng hình chuơng, ống tràng ngắn. 
4A. Tràng ống rộng và ngắn, uốn cong, mặt ngồi nhẵn; hạt phấn 4 lỗ .......... 
 . ....................................................................... 3. CODONACANTHUS 
4B. Tràng ống hẹp; mặt ngồi cĩ lơng tơ thưa hoặc lơng tuyên; hạt phấn 3 lỗ
 ......................................................................... 4. COSMIANTHEMUM 
1B. Miệng ống tràng 2 mơi rõ. 
5A. Bao phấn 1 ơ. 
6A. Lá bắc con nhỏ, hình đường, ngắn hơn đài .............. 5. CLINACANTHUS 
6B. Lá bắc con nhỏ, hẹp, thường dài hơn đài. ........................ 6. HYPOESTES 
5B. Bao phấn 2 ơ. 
7A. Bao phấn hình thuơn hoặc gần trịn. 
8A. Nhị bất thụ 2 .................................................... 7. GRAPTOPHYLLUM 
8B. Khơng cĩ nhị bất thụ. 
9A. Giá nỗn dựng đứng từ gốc quả nang. 
10A. Cụm hoa xim hình chùy; lá bắc tổng bao 2 ............8. DICLIPTERA 
10B. Cụm hoa hình bơng, lá bắc xếp 2 hàng hoặc 4 hàng .......... 9. RUNGIA 
9B. Giá nỗn khơng như trên. 
11A. Các ơ bao phấn song song, vị trí đính ngang bằng nhau. 
12A. Nhị dài bằng tràng, đính ở gốc ống tràng ......... 10. PACHYSTACHYS 
12B. Nhị dài bằng 1/2 ống tràng, đính ở miệng tràng. 
13A. Quả nang hình trứng, cuống dài ....................... 11. ECBOLIUM 
10 
13B. Quả nang hình chùy, cuống ngắn ............. 12. PTYSSIGLOTTIS 
11B. Các ơ bao phấn gần song song, vị trí đính lệch. 
14A. Ống tràng dài, mơi trên 1 thùy dài hơn mơi dưới ............................ 
 ........................................................................... 13. RHINACANTHUS 
14B. Ống tràng ngắn, 2 mơi dài bằng nhau. 
15A. Gốc bao phấn cĩ phần phụ ................................. 14. JUSTICIA 
15B. Gốc bao phấn khơng cĩ phần phụ .....................15. ISOGLOSSA 
7B. Bao phấn hình đường. 
16A. Khơng cĩ lá bắc con tổng bao; cụm hoa hình chùm; hạt phấn kiểu 3 
rãnh lỗ ............................................................... 16. CYCLACANTHUS 
16B. Cĩ lá bắc con tổng bao; cụm hoa tập hợp thành hình xim; hạt phấn kiểu 
2 rãnh lỗ hoặc 3 rãnh lỗ .......................................... 17. PERISTROPHE 
3.5. Khĩa định loại đến lồi, dưới lồi, mơ tả các taxon thuộc phân tơng Xuân 
tiết (Justiciinae Juss.) ở Việt Nam 
Subfam. Acanthoideae – Phân họ Ơ rơ 
Link, 1829. Handbuch 1: 500. Trên lá cĩ nang thạch hoặc khơng. Bầu 2 ơ, mỗi ơ 
mang 2 đến nhiều nỗn. Hạt đính trên giá nỗn cĩ mĩc cong. Typus: Acanthus L. 
Trib.Ruellieae Dumort. – Tơng Quả nổ 
Dumort. 1829. Anal. Fam. Pl.: 23. Lá cĩ nang thạch. Typus: Ruellia L. 
Subtrib.Justiciinae Nees – Phân tơng Xuân tiết 
Nees in Wall. 1832. Pl. As. Rar. 3: 76. Thùy tràng xếp lợp ở phía ngồi. Bầu 
mang 2-4 nỗn. Typus: Justicia L. 
GEN. 1. ASYSTASIA Blume 
_
 CHI BIỂN HOA 
Blume, 1826. Bijdr. 14: 796. Typus: Asystasia intrusa (Forssk.) Blume. Trên thế 
giới cĩ khoảng 70 lồi. Việt Nam cĩ 3 lồi và 1 phân lồi. 
KHĨA ĐỊNH LOẠI CÁC LỒI THUỘC CHI ASYSTASIA Ở VIỆT NAM 
1A. Tràng hình phễu, các thùy tràng trải ra gần vuơng gĩc với ống tràng; phần 
gốc ống tràng hình trụ, dài trên 1,5 lần chiều dài của miệng và các thùy tràng. 
Bề mặt hạt phấn hình mạng lưới 2 lớp. .................................... 1. A. neesiana 
1B. Tràng hình chuơng với phần gốc ống tràng hình trụ ngắn hơn 1,5 lần chiều dài 
của miệng và thùy tràng. Bề mặt hạt phấn mạng lưới hoặc dạng khác. 
2A. Phiến lá hình trứng đến hình bầu dục, gốc lá bằng hoặc trịn; tràng màu 
vàng, màu tím hoặc màu trắng. 
3A. Tràng dài cỡ 3-3,5 cm, miệng rộng cỡ 1 cm; thuỳ tràng khơng trải ra. .. 
 ......................................................................................2. A. gangetica 
3B. Tràng dài cỡ 1,2-1,5 cm, miệng rộng cỡ 0,5 cm, thùy giữa của mơi 
dưới hơi trải phẳng ....................... 2a. A. gangetica subsp. micrantha 
2B. Phiến lá hình mác đến hình trứng-hình mác hoặc hình trứng hẹp, gốc lá 
men theo cuống; tràng màu đỏ hoặc màu tím đậm ............ 3. A. nemorum 
1.1. Asystasia neesiana (Wall.) Nees – Song biến nees 
Nees in Wall. 1832. Pl. As. Rar. 3: 89. Typus: Anonymous collector, sine num. 
(holo. - GZU, photo!). 
11 
1.2. Asystasia gangetica (L.) T. Anders. – Biển hoa sơng hằng 
T. Anders. 1860. Enum. Pl. Zeyl. 235-236; Typus: No. 28.27 (Lecto. - LINN, photo!). 
1.2a. Asystasia gangetica subsp. micrantha (Nees) Ensermu – Biển hoa nhỏ 
Ensermu in Seyani & Chikuki, 1994. Proc. 12 Plen. Meet. Aetfat, Zomba, 1: 343. 
Typus: Acerbi 687 (holo. - G). Ghi chú: Lồi được khẳng định cĩ mặt ở Việt 
Nam thơng qua các mẫu tiêu bản thu được. 
1.3. Asystasia nemorum Nees – Biển hoa rừng 
Nees in Wall. 1832. Pl. As. Rar. 3: 90. Typus: C. L. Blume 2183 (L. – photo!). 
GEN. 2. PSEUDERANTHEMUM Radlk. 1883. 
__
 CHI XUÂN HOA 
Radlk. 1883. Sitzungsber. Math.-Phys. Cl. Kưnigl. Bayer. Akad. Wiss. München, 
13(2): 282; Lectotypus: Pseuderanthemum alatum (Nees) Radlk. [designated by 
Leonard, Contr. U.S. Natl. Herb. 31: 292 (1953)]. Việt Nam hiện gặp 8 lồi. 
KHĨA ĐỊNH LOẠI CÁC LỒI THUỘC CHI PSEUDERANTHEMUM Ở VIỆT NAM 
1A. Cụm hoa hình tháp. 
2A. Nhị hữu thụ 2, khơng cĩ nhị lép ......................................... 1. P. crenulatum 
2B. Nhị hữu thụ 2, cĩ nhị lép nhỏ. 
3A. Lá bắc cỡ 3,5-4 mm, đài cỡ 1 cm .....................................2. P. polyanthum 
3B. Lá bắc cỡ 7 mm, đài cỡ 4-5 mm ...................................... 3. P. carruthersii 
1B. Cụm hoa hình chùm. 
4A. Lá bắc hình lá, xếp lợp lên nhau. Bề mặt hạt cĩ hốc nhỏ ....... 4. P. bracteatum 
4B. Lá bắc khơng như trên. Bề mặt hạt nếp gấp, gờ lượn sĩng hoặc hình khác. 
5A. Chỉ nhị của nhị hữu thụ và nhị bất thụ tách rời nhau ở gốc. 
6A. Bầu và vịi nhụy cĩ lơng ở gốc vịi ....................................5. P. latifolium 
6B. Bầu và vịi nhụy khơng cĩ lơng. 
7A. Lá bắc con nhỏ hơn 5 mm ........................................... 6. P. eberhardtii 
7B. Lá bắc con lớn hơn 7 mm ............................................. 7. P. tonkinense 
5B. Chỉ nhị của nhị hữu thụ và nhị bất thụ dính nhau ở gốc .......... 8. P. poilanei 
2.1. Pseuderanthemum crenulatum (Wall. ex Lindl.) Radlk. – Xuân hoa răng 
Radlk. 1883. Sitzungsber. Math.-Phys. Cl. Kưnigl. Bayer. Akad. Wiss. München 
13 (1): 286. Typus: H. Cuming 2357 (holo.- K, photo!). 
2.2. Pseuderanthemum polyanthum (C. B. Clarke ex Oliver) Merr. 
– Xuân hoa nhiều hoa 
Merr. 1941. Brittonia, 4: 175; Typus: Sine coll. 6177 (lecto.- K, photo!). Ghi chú: 
Lồi được khẳng định cĩ mặt ở Việt Nam thơng qua các mẫu tiêu bản thu được. 
2.3. Pseuderanthemum carruthersii (Seem.) Guillaumin – Xuân hoa mạng 
Guillaumin, 1948. Ann. Mus. Col. Marseille VI. 5-6: 48; Typus: McGillivray sine 
num.(holo.-K, photo!; Iso.-BM). 
2.4. Pseuderanthemum bracteatum Imlay – Xuân hoa nhiều lá bắc 
Imlay, 1939. Bull. Misc. Inform. Kew, 133; Typus: Put 2113 (holo. – BM, 
photo !; iso. – BK, photo !). 
2.5. Pseuderanthemum latifolium (Vahl) B. Hansen – Xuân hoa vịm 
12 
B. Hansen, 1989. Nord. Journ. Bot. 9(2): 213; Typus: J. G. Kưnig sine num. (holo. 
– C, photo!). 
2.6. Pseuderanthemum eberhardtii Benoist – Xuân hoa eberhardt 
Benoist [1935, gallic.] 1936. Not. Syst. 5: 110; Typus: P. A. Eberhardt 4753 (iso. – 
US, photo!). 
2.7. Pseuderanthemum tonkinense Benoist – Xuân hoa bắc bộ 
Benoist, [1935, gallic.] Not. Syst. 5: 110; Syntypus: P. A. Eberhardt 4065 (P, 
photo!); P. A. Eberhardt 4171 (P, photo!); P. A. Pételot 2984 (P, photo!). 
2.8. Pseuderanthemum poilanei Benoist – Xuân hoa poilane 
Benoist, [1935, gallic.], Not. Syst. 5: 111; Typus: E. Poilane 3057 (holo.- P, photo !). 
GEN.3. CODONACANTHUS Nees 
__
 CHI GAI CHUƠNG 
Nees in DC. 1847. Prodr. 11: 103; Typus: Codonacanthus pauciflorus (Nees) 
Nees. Trên thế giới cĩ 2 lồi. Việt Nam hiện cĩ 1 lồi. 
3.1. Codonacanthus pauciflorus (Nees) Nees – Gai chuơng 
Nees in DC. 1847. Prodr. 11: 103; Typus: Wallich 2369 (holo. - E, photo!). 
GEN.4. COSMIANTHEMUM Bremek. – CHI GIẢ XUÂN HOA 
Bremek. 1960. Blumea, 10: 166; Typus: Cosmianthemum magnifolium 
Bremek. Trên thế giới, cĩ khoảng 10 lồi. Ở Việt Nam hiện ghi nhận 1 lồi. 
4.1.Cosmianthemum knoxiifolium (C. B. Clarke) B. Hansen - Giả xuân hoa cồ nốc 
B. Hansen, 1985. Nord. Journ. Bot. 5: 195; Typus: H. N. Ridley 10085 
[K000884490] (holo. - K, photo!). Ghi chú: Lồi được khẳng định cĩ mặt ở Việt 
Nam thơng qua các mẫu tiêu bản thu được. 
GEN.5. CLINACANTHUS Nees – CHI MẢNH CỌNG 
Nees in DC. 1847. Prodr. 11: 511. Typus: Clinacanthus nutans (Burman f.) 
Lindau. Trên thế giới cĩ 3 lồi. Việt Nam hiện gặp 1 lồi. 
5.1. Clinacanthus nutans (Burm. f.) Lindau – Mảnh cộng 
Lindau, 1893. Bot. Jahrb. Syst. 18: 63; Typus: Anon., sine num. [LINN-HS 
46.16] (holo. - Herb Smith, photo!). 
GEN.6. HYPOESTES Soland. ex R. Br. – CHI HẠ MÁI 
Soland. ex R. Br. 1810. Prodr. Fl. Nov. Holl. 474. Typus: Hypoestes floribunda 
R. Br. Trên thế giới cĩ khoảng 150 lồi. Việt Nam gặp 2 lồi. 
KHĨA ĐỊNH LOẠI CÁC LỒI THUỘC CHI HYPOESTES Ở VIỆT NAM 
1A. Phiến lá hình trứng hoặc hình thuơn; cuống lá dài cỡ 1 cm; gốc lá hình nêm. 
Cụm hoa dài cỡ 4-5 cm, các hoa mọc dày ............................. 1.H. malaccensis 
1B. Phiến lá hình bầu dục rộng; cuống lá dài trên 2 cm; gốc lá tù hoặc ngang 
bằng. Cụm hoa dài 10 cm, các hoa mọc thưa .............................. 2. H. poilanei 
6.1. Hypoestes malaccensis Wight – Hạ mái malacca 
Wight, 1850. Icon. Pl. Ind. Orient. iv. tab. 1555. Loc. class.: Malaya. 
6.2. Hypoestes poilanei Benoist – Hạ mái poilane 
Benoist, 1927. Bull. Soc. Bot. France, 74: 911. 1928 [1927 publ. 1928]. Typus: E. 
Poilane 9451 (holo. - P, photo!). 
13 
GEN.7. GRAPTOPHYLLUM Nees – CHI NGỌC DIỆP 
Nees in Wall. 1832. Pl. As. Rar. 3: 76; Typus: Graptophyllum pictum (L.) Griff. Trên 
thế giới cĩ 10 lồi. Ở Việt Nam gặp 1 lồi, trồng làm cảnh. 
7.1. Graptophyllum pictum (L.) Griff. – Ngọc diệp 
Griff. 1854. Not. Pl. As. 4: 139; Typus: Herb. Linn. No. 28.5 (lecto. - LINN, photo!) 
GEN.8. DICLIPTERA Juss. – CHI LÁ DIỄN 
Juss. 1807. Ann. Mus. Nat. Hist. Paris, 9: 267; Typus: Dicliptera chinensis (L.) 
Juss. Trên thế giới cĩ khoảng 100 lồi. Việt Nam cĩ 4 lồi. 
KHĨA ĐỊNH LOẠI CÁC LỒI THUỘC CHI DICLIPTERA Ở VIỆT NAM 
1A. Lá bắc con tổng bao hình thuơn-hình mác đến hình mác ngược, chiều dài lớn 
hơn 2 lần chiều rộng. 
2A. Lá bắc con tổng bao cĩ lơng cứng; bầu nhẵn .......................... 1. D. vestita 
2B. Lá bắc con tổng bao cĩ lơng tơ thưa; bầu cĩ lơng cứng ở phía đỉnh hoặc 
lơng tơ thưa. 
3A. Gốc lá hình nêm; cuống lá dài 5-10 mm. Lá bắc con tổng bao cỡ 5-7 
× 2 mm; vịi nhụy cĩ lơng tơ thưa ở gốc .................2.D. bupleuroides 
3B. Gốc lá nhọn và men theo cuống; cuống lá cỡ 1,5-2 cm. Lá bắc con 
tổng bao cỡ 8-12 x 2-3 mm; vịi nhụy nhẵn. .................. 3. D. leonotis 
1B. Lá bắc con tổng bao ngồi hình bầu dục hoặc hình trứng ngược, chiều dài 
ngắn hơn 2 lần chiều rộng. ........................................................ 4. D. chinensis 
8.1. Dicliptera vestita Benoist – Hạ mái phù 
Benoist, 1927. Bull. Soc. Bot. France 74: 911. [1927 publ. 1928]; Typus: 
Counillon sine num. (holo. - P, photo!) 
8.2. Dicliptera bupleuroides Nees – Lưỡng thiệt 
Nees, 1832. Pl. As. Rar. 3: 111; Typus: W. Gomez 112 (holo. - GZU, photo!). 
8.3. Dicliptera leonotis Dalz. ex C. B. Clarke – Lưỡng thiệt 
Dalz. ex C. B. Clarke, 1885. Fl. Brit. Ind. 4: 553; Loc. class.: India. 
8.4. Dicliptera chinensis (L.) Nees – Lá diễn 
Nees, 1807. Ann. Mus. Nat. Hist. Paris. 9: 268; Typus: Herb. Linn. No. 28.19 
(holo. – LINN, photo!). 
GEN.9. RUNGIA Nees 
__
 CHI RUNG 
Nees in Wall. 1832. Pl. As. Rar. 3: 109. Trên thế giới cĩ khoảng 50 lồi. Việt 
Nam gặp 12 lồi. 
KHĨA ĐỊNH LOẠI CÁC LỒI THUỘC CHI RUNGIA Ở VIỆT NAM 
1A. Cụm hoa hình bơng, 4 mặt; lá bắc 4 hàng đều mang hoa hữu thụ. Bề mặt hạt 
hình tổ ong, lỗ nhỏ. ................................................................... 1. R. evrardii 
1B. Cụm hoa hình bơng 1 mặt; lá bắc 4 hàng trong đĩ 2 hàng mang hoa hữu thụ và 
2 hàng khơng mang hoa. Bề mặt hạt vân hình mạng lưới hoặc u nhỏ, mấu nhỏ. 
2A. Mép lá bắc cĩ rìa lơng. 
3A. Lá bắc mang hoa hình bầu dục và rộng ở giữa, hình mác, hình mác ngược 
hoặc hình mác hẹp. 
14 
4A. Lá bắc mang hoa hình mác, hình mác ngược hoặc hình mác hẹp; đài cĩ 
rìa lơng ở mép 
5A. Lá bắc mang hoa xung quanh cĩ chất màng trắng; bề mặt hạt phấn hình 
mạng lưới nhỏ, xung quanh lỗ cĩ 2 rãnh ................. 2. R. salaccensis 
5B. Lá bắc mang hoa khơng cĩ chất màng ở xung quanh; bề mặt hạt phấn 
hình mạng lưới, xung quanh lỗ cĩ 2 rãnh giả và dạng hạt. 
6A. Lá bắc mang hoa hình mác ngược ............................. 3. R. khasiana 
6B. Lá bắc mang hoa hình mác hẹp ............................. 4. R. sarmentosa 
4B. Lá bắc mang hoa hình bầu dục và rộng ở giữa. 
7A. Đài cao cỡ 7 mm; thùy đài hình đường; bầu cĩ lơng cứng ........................ 
 ................................................................................... 5. R. yunnanensis 
7B. Đài cao cỡ 5 mm; thùy đài hình đường-hình mác; bầu gần như nhẵn ... 
 ........................................................................................ 6. R. chinensis 
3B. Lá bắc mang hoa hình trịn đến hình trứng ngược .............. 7. R. pectinata 
2B. Mép lá bắc khơng cĩ rìa lơng. 
8A. Lá bắc cĩ chất màng ở mép. 
9A. Quả cĩ lơng tơ dày; cụm hoa bơng dài trên 6 cm ................ 8. R. pierrei 
9B. Quả nhẵn; cụm hoa bơng ngắn hơn 6 cm. .................... 9. R. daklakensis 
8B. Lá bắc khơng cĩ chất màng ở mép. 
10A. Mơi trên của tràng nguyên, đỉnh trịn... ............................ 10.R. clauda 
10B. Mơi trên của tràng cĩ khía hoặc thùy ở đỉnh. 
11A. Lá bắc con hình mác hẹp, cỡ 9-11 mm, mép cĩ rìa lơng .................... 
 ................................................................................ 11. R. monetaria 
11B. Lá bắc con hình đường, cỡ 7 mm, mép nhẵn ........ 12. R. eberhardtii 
9.1. Rungia evrardii Benoist – Rung evrard 
Benoist, [1935, gallic.] 1936. Not. Syst. 5: 759. Typus: F. Evrard 302 (holo . – P!; 
iso. – P!). 
9.2. Rungia salaccensis Koord. & Valet. – Rung sa lắc 
Koord. & Valet. 1908. Icon. Bogor. 3: tab. 256. Loc. class.: Java. 
9.3. Rungia khasiana T. Anders. – Rung kha 
T. Anders. 1867. Journ. Linn. Soc. Bot. 9: 518-519. Typus: Griffith 6165 (syn. - 
K?, photo!). 
9.4. Rungia sarmentosa Valet. – Rung bị 
Valet. 1908. Icon. Bogor. 3: tab. 257. Typus: H. Zollinger 596 (holo. - GZU, 
photo!). Ghi chú: Lồi bổ sung cho hệ thực vật Việt Nam. 
9.5. Rungia yunnanensis H. S. Lo – Rung vân nam 
H. S. Lo, 1978. Acta Phytotax. Sin. 16(4): 92. Typus: H. T. Chang 1534 (holo. – 
IBSC, photo!). Ghi chú: Lồi bổ sung cho hệ thực vật Việt Nam. 
9.6. Rungia chinensis Benth. – Rung trung quốc 
Benth. 1861. Fl. Hongk. 266; Typus: Champion 338 (lecto. – K?, photo!). Ghi 
chú: Lồi bổ sung cho hệ thực vật Việt Nam. 
9.7. Rungia pectinata (L.) Nees – Rung rìa 
15 
Nees in DC. 1847. Prodr. 11: 470; Typus: Herb. LINN-28.17 (lecto. - LINN). 
9.8. Rungia pierrei Benoist – Rung pierre 
Benoist, 1930. Bull. Mus. Natl. Hist. Nat. 1930, Ser. II. ii. 149. Typus: L. Pierre 
sine num. (holo. – P!; iso. – P!). 
9.9. Rungia daklakensis D.V. Hai, Y.F. Deng & Joongku Lee – Rung đắk lắk 
Hai, D.V., Y. F. Deng, R. K. Choudhary, Joongku Lee, 2016. Ann. Bot. Fennici, 
53: 219-222. Typus: TN3/07-31 (holo.- HN!; iso.-IBSC!). Ghi chú: Lồi mới cho 
khoa học. 
9.10. Rungia clauda (Benoist) B. Hansen – Xuân tiết 
B. Hansen, 1989. Nord. Journ. Bot. 9(2): 211; Syntypus: E. Poilane 18735 (P!); F. 
Evrard 2080 (P, photo!). 
9.11. Rungia monetaria (Benois) B. Hansen – Xuân tiết tiền 
B. Hansen, 1989. Nord. Journ. Bot. 9(2): 211; Typus: P. A. Pételot 2906 (lecto. – 
P!; iso. – A, P!, US, photo!). 
9.12. Rungia eberhardtii (Benoist) B. Hansen – Rung eberhardt 
B. Hansen, 1989. Nord. Journ. Bot. 9(2): 211; Typus: P. A. Eberhardt 4702 (holo. 
- P! iso. – P!, US, photo!). 
GEN.10. PACHYSTACHYS Nees – CHI LONG THỦ VÀNG 
Nees in Mart. 1847. Fl. Bras. 9: 99; Typus: Pachystachys riedeliana Nees. Trên 
thế giới cĩ 10 lồi. Việt Nam gặp 1 lồi, được nhập trồng làm cảnh. 
10. 1. Pachystachys lutea Nees – Long thủ vàng 
Nees in DC. 1847. Prodr. 11: 320; Typus: Ruiz & Pavon 2/19; 1778-88 (holo.-MA). 
GEN.11. ECBOLIUM Kurz 
__
 CHI ĐAO LOAN 
Kurz, 1871. Journ. As. Soc. Beng. Pt. 2, Nat. Hist. 40: 75; Typus: Ecbolium 
linnaeanum Kurz . Việt Nam gặp 1 lồi, ở Nam Bộ Việt Nam (trồng). 
11.1. Ecbolium ligustrinum (Vahl) Vollesen – Đao loan 
Vollesen, 1989. Kew Bull. 44(4): 651; Lectotypus: Rottler in Herb. Vahl (C). 
GEN.12. PTYSSIGLOTTIS T. Anders. 
__
 CHI THUỐC DẤU 
T. Anders. in Thwaites & Hook. f. 1860 ‘1864’. Enum. Pl. Zeyl. 235; Typus: 
Ptyssiglottis radicosa T. Anders. Ở Việt Nam, gặp 1 lồi. 
12.1. Ptyssiglottis kunthiana (Nees) B. Hansen – Thuốc dấu kunth 
B. Hansen, 1989. Nord. Journ. Bot. 9(2): 214; Typus: Wall. Cat. 2419 (holo. - K). 
Ghi chú: Theo Phamh. (1993), T. K. Liên (2005) ghi tên cây Thuốc dấu là 
“Ptyssoglottis vulgaris C. B. Clarke”, theo Phamh. (2000) đổi thành Polytrema 
vulgare C. B. Clarke. Hiện nay tên của lồi này là Ptyssiglottis kunthiana (Nees) 
B. Hansen. Theo T. K. Liên (2005) cĩ đề cập đến lồi Thuốc dấu thưa - 
Ptyssiglottis laxa (Lindau) Benoist [Ophiorrhiziphyllon laxum Lindau, 1897]. 
Hiện nay trở thành tên đồng nghĩa của lồi Leptostachya wallichii Nees. 
GEN.13. RHINACANTHUS Nees – CHI BẠCH HẠC 
Nees in Wall. 1832. Pl. As. Rar. 3: 108. Typus: Rhinacanthus calcaratus (Wall.) Nees 
16 
Trên thế giới cĩ khoảng 25 lồi. Việt Nam hiện gặp 2 lồi. 
KHĨA ĐỊNH LOẠI CÁC LỒI THUỘC CHI RHINACANTHUS Ở VIỆT NAM 
1A. Phiến lá hình trứng hoặc hình thuơn; cả hai mặt lá nhẵn. Mơi trên trên hình 
đường, đỉnh nhọn. ............................................................... 1. Rh. calcaratus 
1B. Phiến lá hình bầu dục, đơi khi hình trứng-hình bầu dục hiếm khi hình mác; 
mặt dưới lá cĩ lơng tơ dày, mặt trên lá cĩ lơng tơ thưa đến gần như nhẵn. 
Mơi trên hình mác, đỉnh tù hoặc cĩ khía ................................ 2. Rh. nastusus 
12.1. Rhinacanthus calcaratus (Wall.) Nees – Kiến cị mĩc 
Nees in DC. 1847. Prodr. 11: 444. Typus: N. Wallich 2446 (holo. - P, photo!). 
12.2. Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz – Kiến 
Kurz, 1870. Journ. As. Soc. Bengal, Pt. 2, Nat. Hist. 39: 79. Loc. class.: India 
GEN.14. JUSTICIA L. 
__
 CHI XUÂN TIẾT 
L. 1753. Sp. Pl. 1: 15-16. Lectotypus: Justicia hyssopifolia L. [By Hitchcock, 
Nom. Proposals by British Botanists: 116 (1929)]. Việt Nam hiện biết 30 lồi. 
KHĨA ĐỊNH LOẠI CÁC LỒI THUỘC CHI JUSTICIA Ở VIỆT NAM 
1A. Đài xẻ 4 thùy. 
2A. Phiến lá hình đường; lá bắc hình đường ........................ 1. J. neolinearifolia 
2B. Phiến lá hình bầu dục, hình bầu dục đến thuơn, hình bầu dục đến mác, hình 
gần trịn, hình trứng-hình bầu dục, hoặc hình trứng; lá bắc hình trứng đến 
hình bầu dục-hình mác, hình thuơn-hình mác. 
3A. Cụm hoa hình bơng dày và hình trụ; nhìn mặt ngồi cĩ lơng tơ dày. ....... . 
 ......................................................................................2. J. procumbens 
3B. Cụm hoa hình bơng thưa và khơng hình trụ; nhìn mặt ngồi cĩ lơng tơ 
thưa ........................................................................................ 3. J. diffusa 
1B. Đài xẻ 5 thùy. 
4A. Lá bắc màu đỏ tím hoặc tím. 
5A. Lá hình trứng đến hình mác-hình trứng, cĩ lơng rậm rải rác cả hai mặt. 
Tràng màu trắng, cỡ 2-3,5 cm ..................................... 4. J. brandegeana 
5B. Lá hình bầu dục đến đến hình trứng ngược, nhẵn. Tràng màu vàng kem 
hoặc trắng với đường sọc màu tím nhạt ở mơi, cỡ 1,5-1,8 cm .... 5. J. ventricosa 
4B. Lá bắc màu xanh. 
6A. Cụm hoa hình bơng ngắn ở nách lá, đơi khi dài đến 5 cm, bơng đơn