Luận án Nghề chạm khắc đá ở An Hoạch (huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa) thời trung đại

 sai sót nhỏ còn có th sửa đ ợc. 
T ợng voi đ ợc chia thành hai phần là bệ và t ợng. Bệ là hình hộp chữ nhật, 
chiều cao bằng 1/5 - 1/3 chiều cao t ợng. Bệ c k c t ớc chính bằng kích 
t ớc phủ ì Tr ớc khi tạc con vật, thợ đá lấy mặt phẳng, kẻ tr c lấy tim, cân 
chính xác các chiều c o cân đối bằng các đo từ tim ra các ên, đán ấu và 
phác thô khái quát dáng sản phẩm. Phần thô bao giờ cũng làm so với m u. 
 100 
Sau đ , ùng đ c, búa tạo chi tiết. Khi hình dáng con vật đã oàn c ỉnh mới 
vẽ và chạm p ù điêu trên ên voi, â l c lạc và đán ng 
3.5. PHƢƠNG THỨC VẬN CHUYỂN, TIÊU THỤ SẢN PHẨM 
Sản phẩm đá của An Hoạch không chỉ bó hẹp trong vùng mà còn trao 
đổi sang các huyện lân cận và đi n iều tỉn k ác trong n ớc. Việc tiêu th các 
sản phẩm đá đ ợc tiến hành với nhiều hình thức: o k ác đặt hàng r i đến tận 
nơi vận chuy n hoặc o ân địa p ơng mang sản phẩm đến các nơi trao đổi. 
Địa bạ thôn Nhuệ không thấy ghi lại đất chợ, n ng ở các xã thôn lân 
cận lại có chợ, ơn nữa hệ thống chợ ở các huyện Quảng X ơng, Hoằng Hóa 
t ơng đối à đặc nên việc tiêu th sản phẩm khá thuận lợi. Các sản phẩm 
mang tính nghệ thuật t ờng sản xuất t eo đơn đặt àng tr ớc. 
Với những sản phẩm lớn, nặng, ng ời ta chế tác ngay tại chân núi sau 
đ đ a xuống kênh Nhà Lê chuy n đi các nơi Sập đá k ổng l dài 4,20 mét, 
rộng 3,20 mét, dầ 0, 30 mét đ ợc coi là sập r ng của vua, vốn ở thành nhà 
H , na đang đ ở nhà thờ Phát Diệm chắc chắn đã từ c ân núi đ a t ẳng 
xuống thuyền chuy n đi 
Đối với những sản phẩm nhỏ t ì ng ời ta t ờng đ a đá về x ởng, vừa 
tiện việc nhà, vừa có th đ c đẽo bất cứ lúc nào, lại trán đ ợc m a nắng. 
Charles Robequain cho biết "kênh đào từ Ninh Bình đi Vinh có lẽ đã 
đƣợc đào theo đƣờng cái quan để tiện việc chuyên chở các sản phẩm của họ 
[thợ đá thôn Nhuệ]". C arles Ro equain cũng c o iết "đồ đá Nhuệ thôn cũng 
bán một số lƣợng nhỏ ra Bắc Kỳ và vào Trung Kỳ. Ngoài ra, hàng trăm thợ đá 
làng này đi làm thuê khắp các vùng trong tỉnh, đôi khi ra cả ngoài Bắc. Một số 
ngƣời đã chuyển đến ở Phủ Quảng, Nam Định và Nghệ An", ông ghi chú: 
"Tháng 11/1925, tôi đã thấy họ [thợ đá thôn Nhuệ] đẽo đá lát trong một núi đá 
gần Châu Thôn (huyện Yên Định)... một số ra tận Lào Cai [19, tr.471]. 
Nhà nghiên cứu Ngô Đức Thọ khi nghiên cứu về bia Tiến sĩ ở Văn 
Miếu cho biết loại đá đ ợc ùng đ làm bia chủ yếu đ ợc lấy từ núi An 
Hoạch bởi đâ là loại đá t an (đá vôi mịn), có kết cấu vững chắc, có sức 
chịu đ ng phong hóa. Về việc vận chuy n những khối đá lớn về T ăng Long 
 101 
ông đ a ra giả thiết cho rằng, từ núi đá An Hoạc vua quan n à Lê đã c o 
lính dùng ng a đ vận chuy n đá ra ờ sông Mã đ ng t u ền chở về T ăng 
Long. Từ bờ sông Mã, quân lính sẽ ng ợc về sông H ng, chuy n đá về Văn 
Miếu đ d ng bia. 
Những khối đá xâ ng trong quần th nhà thờ Phát Diệm đ ợc lấy từ 
núi Nh i, Thanh Hóa, và cha Trần L c đã c o nạo vét con sông Ân Giang đ 
di chuy n đá, gỗ và vật liệu xây d ng đến đâ 
Việc vận chuy n đá và các sản phẩm đá vào kin đô Huế đ xây d ng 
các cung điện, lăng tẩm thời Nguyễn chủ yếu bằng đ ờng bi n. Ngày 15 
t áng 4 năm Minh Mạng thứ 1, "Đốc trấn Thanh Hóa tâu: nay đã chọn đƣợc 
1926 phiến đá móng giao cho viên Phó quản cơ Trung tiệp Thủy quân Nghị 
Luận hầu nhận chở về kinh" [23, tr.446]. Gần 1 tháng sau, ngày 6 tháng 5, Cai 
đội thủ ng đ n Biện Sơn trấn Thanh Hóa tâu "9 chiếc thuyền chở đá móng 
đá tảng đến đồn vào giờ Thân ngày mồng 3 đến giờ Mão ngày mồng 6 lại 
khởi hành" [23, tr.448]. Có th khẳng định 9 chiếc thuyền này chở 1926 phiến 
đá ở trên Ngà 22 t áng 3 năm Minh Mạng thứ 3, lại có 13 chiếc thuyền chở 
sản vật và các hạng đá của Thanh Hóa về kinh ph ng nạp [158, tr.43]. Ngày 
24 t áng 6 năm Minh Mạng 6, 378 lính thủy và bộ cùng 10 chiếc thuyền do 
triều đìn p ái đã đến T an H a đ chuy n các thứ đá về Kinh ph ng nạp 
[23, tr.167-168] Ngà 15 t áng 8 năm Minh Mạng 6 c "đoàn t u ền 26 
chiếc ở Thanh Hóa chở đá về Kinh" [23, tr.200]. Theo lời tâu của Dinh Quảng 
Bìn ngà 17 t áng 3 năm Minh Mạng 7 "có đoàn thuyền 10 chiếc lĩnh chở 
tiền, đồ vật công và đá tại trấn Thanh Hoa đã đi qua vùng cửa biển Nhật Lệ" 
[23, tr 409] Ngà 15 t áng 8 năm Minh Mạng 7, trấn Thanh Hóa báo cáo 
triều đìn "đã mua đƣợc đá cây 2687 tấm, đá lát 1076 tấm, tổng chiều dài 
1487 thƣớc 7 tấc; đá khối 1267 khối, tổng chiều dài 1424 thƣớc và 6 tấc và 1 
tấm đá bia... phân ra trên đoàn thuyền 11 chiếc chuyên đi biển..." [23, tr.646]. 
* TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 
Nghề chạm khắc đá là ng ề thủ công vừa vất vả, nặng nhọc lại mang 
t n mĩ t uật cao Đ c đ ợc một sản phẩm đá oàn c ỉn , đạt chất l ợng là 
 102 
cả một quá trình sản xuất bao g m nhiều giai đoạn. Mỗi giai đoạn bao g m 
nhiều khâu hết sức phức tạp đòi ỏi kinh nghiệm, trí thông minh, sáng tạo và 
đôi àn ta "vàng" của ng ời thợ. Quá trình khai thác và chế tác sản phẩm 
cũng t hiện bàn tay tài hoa, khéo léo của ng ời thợ đá 
Qua nghiên cứu về quy trình và kỹ thuật khai thác, chạm khắc đá chúng 
ta thấ ng ời thợ đá An Hoạc đã c trìn độ khá chuyên nghiệp. Việc khai 
t ác đá tru ền thống tu k ông đạt đ ợc khối l ợng cao trong thời gian ngắn 
so với cách khai thác hiện đại (dùng mìn, thuốc nổ) n ng ảo toàn đ ợc các 
khối đá một cách nguyên vẹn, tránh gây lãng phí. Ng ời thợ khi tạo tác sản 
phẩm chủ yếu v n dùng chiếc đ c tiến hành chạm khắc trên từng khối đá 
riêng lẻ. Chính vì vậy sản phẩm của làng nghề mang tính chuyên biệt và đơn 
chiếc, tạo t àn t n đa ạng của sản phẩm. 
Cũng n ờ kỹ thuật khai thác và chế tác chuyên nghiệp n trên, ng ời 
thợ đá An Hoạc đã c ế tạo đ ợc những sản phẩm có chất l ợng, đ ợc tiêu 
th ở nhiều nơi trong n ớc, trải qua các thời kỳ liên t c từ thế kỷ XI đến đầu 
thế kỷ XX Đ cũng là một trong những yếu tố góp phần tạo nên s nổi tiếng 
của làng nghề. 
 103 
CHƢƠNG 4 
SẢN PHẨM CỦA NGHỀ CHẠM KHẮC ĐÁ AN HOẠCH 
VÀ CÁC GIÁ TRỊ 
4.1. NHỮNG SẢN PHẨM CHỦ YẾU 
4.1.1. Đồ gia dụng 
Từ xa x a, tổ tiên loài ng ời đã iết sử d ng đá làm công c chế biến 
l ơng t c, đ dùng sinh hoạt, bàn nghiền hạt, cối giã Đ là một trong 
những yếu tố tác động t úc đẩy nền nông nghiệp phát tri n. Do vị trí vùng An 
Hoạch nằm giữa khu v c vùng đ ng bằng hạ l u sông Mã với nền kinh tế chủ 
yếu là nông nghiệp tr ng lúa n ớc nên sản phẩm của nghề thủ công tr ớc hết 
là đ ph c v cho sản xuất nông nghiệp và đời sống của ng ời nông dân. 
Sản phẩm đ gia d ng của nghề đá An Hoạch hết sức p ong p ú và đa 
dạng, mỗi chủng loại lại có nhiều k c t ớc khác nhau. Tiêu bi u có th k 
đến các sản phẩm sau: 
4.1.1.1 Cối đá 
- Cối đá dùng để giã: 
Đâ là sản phẩm gia d ng chủ yếu của nghề chạm khắc đá An Hoạch. 
Cối có hình dáng chữ V tròn ùng đ giã gạo, lạc, vừng, cua Về hình dạng 
có hai loại cối có hoặc không có tai (tay) - là phần đá n ô ra ngoài miệng cối 
đ tiện lợi khi di chuy n Đâ là đ vật không th thiếu trong mỗi gia đìn 
nông t ôn x a, ngà na v n còn nhiều gia đìn sử d ng. Cối đá rất bền chắc 
nên sử d ng đ ợc từ đời nà sang đời khác. 
+ Cối đại: Loại cối nà k c t ớc lớn nhất đ ợc sử d ng vào việc giã 
gạo. Hầu n trong tất cả các gia đìn nông ân vùng T an - Nghệ đều có 
cối đại giã gạo. Cối g m 2 phần: cối và thành cối. Nếu hai phần nà đ ợc tạo 
bởi một khối đá gọi là cối liền, nếu tạo bởi 2 khối đá riêng iệt gọi là cối 
chắp Đ ờng kính miệng cối tới 45cm, đ ờng k n đá k oảng 25cm, chiều 
cao 40cm, dày 5 - 10 cm, nặng khoảng 70kg. Th tích lòng cối có th chứa giã 
đ ợc một mủng lúa (5kg). Phần thành cối ìn vuông, t ờng c k c t ớc 
 104 
50 x 50cm, cao từ 10 - 15cm. Do có trọng l ợng lớn nên cối đại t ờng đ ợc 
đ cố định. Chày giã có th là gỗ hoặc là đá Nếu là chày gỗ t ờng nặng 4 - 
5kg T ông t ờng chày giã gạo đ ợc thiết kế n c iếc bập ên , ng ời 
dùng có th ùng c ân đạp đ giã gạo. Mỗi ngày một ng ời thợ trung bình có 
th làm đ ợc 1 cối đại. Do tính sử d ng phổ biến trong đời sống nhân dân nên 
mặt hàng cối đại ngày càng trở nên quan trọng. Tiền công của một ng ời thợ 
làm ra đ ợc một chiếc cối đ ợc trả là 2 quan tiền N ng giá án trong các 
ngày mùa của chủ thầu tới 7 quan tiền (1940). 
+ Cối loại vừa (cối giã giò): Đ ờng kính miệng khoảng 30 cm, đ ờng 
k n đá k oảng 20 cm, cao khoảng 25 - 30 cm, dày từ 3 - 5cm. Loại cối này 
có lòng cối xoá sâu ơn, c tỷ lệ ung l ợng chứa nhiều ơn Một ngày công 
một ng ời thợ trung bình có th đ c đ ợc 3-4 cái. Giá tiền công là 7 tiền một 
cái và giá bán chợ là 1 quan 1 cái (1940). 
+ Cối loại nhỏ: Đ ờng kính miệng khoảng 20cm, đ ờng k n đá 
khoảng 15cm, cao khoảng 20cm, dày từ 2-3cm. Loại cối nà t ờng ùng đ 
giã cua, giã lạc, vừng hay các th c phẩm khác trong bữa ăn àng ngà 
C o đến nay cối giã v n là một mặt àng a c uộng trong các vùng 
nông thôn, và là loại sản phẩm dân d ng đ ợc sản xuất nhiều nhất ở làng 
Nh i, có sức tiêu th lớn. 
Khi cối không có th sử d ng đ ợc, ng ời ta dùng loại cối phế phẩm 
này hay một loại hình sản phẩm giống cối đại có 1 lỗ thủng ở đá đ đập lúa 
thu hoạch mùa màng t ờng gọi là cối lũng (cối sũng) 
Kích cỡ của cối giã không giống nhau, s chênh lệch giữa đ ờng kính 
miệng và đá cối cũng k ông cố địn , t ờng ph thuộc vào mắt “t ẩm mỹ” 
của từng ng ời thợ và hình dáng, kích cỡ của các khối đá tận d ng đ ợc trong 
quá trình khai thác. 
- Cối đá dùng để xay: 
Đâ là loại cối ùng đ xay các loại hạt n gạo, ngô, đậu Cối hình 
tr g m hai thớt gọi là thớt trên và thớt ới. Hai thớt nà đều c k c t ớc 
gần n n au T ớt ới là một khối đá đ ợc đ c thủng chính giữa một lỗ có 
 105 
hình dáng chữ V đ bỏ "nọng", "ngỗng” giữ tr tâm cho chắc, c đ ờng kính 
từ 1,5 - 3cm. Thớt trên về k c t ớc cơ ản n thớt ới. Hai mặt thớt trên 
và ới áp vào n au đ ợc chế tác không nhẵn mà tạo nên những đ ờng chỉ 
nổi cách nhau khoảng 2 - 3mm. Ngoài một lỗ tròn chính giữa n t ớt ới, 
có cỡ đều nhau thì lòng khối thớt trên đ ợc đ c vát hình "lòng chảo" và đ ợc 
làm nhẵn đ đ ng nguyên liệu xay. Thớt trên cách chỗ tra "nọng" từ 1 - 1,5 
cm, ng ời ta đ c một lỗ thủng hình bán nguyệt đ bỏ ngô hoặc đậu khi xay. 
Khi chế tác thớt cối trên bao giờ ng ời thợ cũng tìm k ối đá lớn ơn t ớt ới 
đ phía trên cùng của thớt trên tạo ra tay (tai) cối. Trên tay (tai) cối đ đ c 
một lỗ thủng xuyên suốt tay (tai) cối đ c êm vào đ một khúc gỗ hoặc tre 
đặc ùng làm ta xa T ông t ờng loại cối nà c k c t ớc cao từ 10 - 
15cm; đ ờng kính từ 25 - 40cm. 
4.1.1.2. Trục lăn (con lăn) 
Đối với sản xuất nông nghiệp, tr c lăn c n iều công d ng: tách hạt lúa 
khỏi bông khi thu hoạch, làm nhỏ đất tr ớc khi gieo tr ng. Khi sử d ng dùng 
ng ời hay trâu, bò kéo. 
Tr c lăn đ ợc chế tạo từ một khối đá đ c thành hình tr tròn dài. Hai 
đầu tr c đ c hai lỗi tròn c đ ờng kính 0,05m, sâu từ 0,1 - 0,15m đ tra 
“ngỗng” ằng gỗ. Hai đầu "ngỗng" gắn với hai "tai", một đầu "tai" buộc dây 
thừng đ ng ời hoặc trâu, ò kéo "Tai" t ờng đ ợc làm từ gốc tre già, có 
một đầu ơi cong đ gắn vào "ngỗng" của tr c đá. Tr c lăn c n iều loại, kích 
t ớc khác nhau tùy theo yêu cầu sử d ng. Loại tr c lăn lớn nhất dài từ 0,8m 
- lm, đ ờng kính thân tr c từ 0,6 - 0,8m, nặng l00kg. Loại tr c lăn nà t ờng 
 ùng đ làm phẳng mặt đ ờng hay làm mặt bằng. Loại tr c lăn t ông ng 
nhất là loại é ùng đ kéo rơm, tr c lúa t ờng ài 45cm, đ ờng kính 
20cm nặng 50kg. 
4.1.1.3. Chậu đá, bể đựng nƣớc, máng đá 
B đ ng n ớc đ ợc đ c từ đá ngu ên k ối, hình hộp chữ nhật. Kích 
t ớc to hay nhỏ tuỳ theo th khối của đá K c t ớc phổ biến của b n ớc 
bằng đá là: ài 1,2m, cao 0,4 - 0,8m, các cạnh dày 0,05m, rộng từ 0,4 - 0,6m. 
 106 
B đ ợc đặt trên bốn chiếc chân, tạo dáng ki u chân quỳ. Chân b lại đ ợc 
đặt trên bốn hòn kê bằng đá ìn tr , cao khoảng 30 - 40cm. B đ ng n ớc có 
 u đi m là khó vỡ, không bị rò rỉ, n ớc trong mát nên đ ợc a ng. D ng c 
này không chỉ có tác d ng đ ng n ớc mà còn th hiện s giàu có, sang trọng 
của gia chủ, vì vậy, trên thành b n ớc ng ời ta còn khắc oa văn trang tr 
t eo ý đ của gia chủ hoặc mô-típ của thợ đá C n vì vậy, trong nhiều 
tr ờng hợp, b đá cũng là một tác phẩm nghệ thuật. 
Chậu đá a còn gọi là vèn t ờng c k c t ớc rộng 0,6m, cao 0,2m 
 ùng đ giặt quần áo, rửa rau Lòng vèn đ ợc mài nhẵn, bên hông hoặc ở đá 
vèn đ ợc đ c 1 lỗ đ t áo n ớc sau mỗi lần giặt, rửa. 
Máng đá đ ợc đ c bằng đá ngu ên k ối, hình tròn hoặc oval, đ ờng 
kính từ 30 - 80cm, đế dày khoảng 4m, thành máng dày 1-2cm T ông t ờng 
máng đá k ông đ ợc đ c và mài nhẵn nên thành máng xù xì, còn nguyên vết 
đ c Máng đá ùng đ đ ng thức ăn c o gia súc 
Ngoài ra còn có chậu cảnh bằng đá với ìn áng và k c t ớc phong 
p ú, đa ạng. 
4.1.1.4. Nén dƣa, cà 
Đá An Hoạc k i ùng nén a, cà k ông ị thối (khú) vì chất đá k i 
ngâm trong n ớc muối lâu ngày không bị sủi bọt. Thợ đá An Hoạch t ờng 
tận d ng các vật liệu đá đ làm ra loại sản phẩm này vì thế chủng loại, hình 
dáng rất p ong p ú và đa ạng. Có 2 loại nén chủ yếu: Nén hình chóp nón có 
tay cầm và nén hình tròn. 
Nhìn chung, sản phẩm gia d ng làm từ đá An Hoạch g m nhiều chủng 
loại, k c t ớc nhằm ph c v cho cuộc sống con ng ời. Những sản phẩm 
nà đ ợc ng ời sử d ng a c uộng, bởi nó không chỉ có màu sắc, ki u dáng 
đẹp, mà còn c độ bền, có th ùng đ ợc trong nhiều năm, t ậm c còn đ ợc 
truyền từ đời nà sang đời khác. Sản phẩm đ gia d ng là mặt àng đá p ổ 
biến trên thị tr ờng tiêu th Đ cũng là sản phẩm đ a lại thu nhập hàng ngày 
c o ng ời thợ đá 
 107 
4.1.2. Cấu kiện kiến trúc 
 Các vật chạm khắc đá vừa có chức năng trang tr , vừa chuy n tải t 
t ởng, nội ung t n ng ỡng làm cho không gian kiến trúc t iêng ơn, sang 
trọng ơn Do c ất liệu bằng đá c t n ền vững nên việc chuy n tải giá trị, 
nội ung lin t iêng càng đ ợc nhân lên, thời gian càng lâu, các di vật đá 
càng trở nên quý giá. 
C o đến nay, ở vùng đ ng bằng Thanh Hóa v n còn phổ biến những 
sản phẩm đá ùng trong các công trìn xâ ng kiến thiết thành quách, nhà 
cửa, đ ờng xá, đìn , c ùa, giếng n ớc, cầu cống 
- Tƣờng thành 
Theo sử liệu, ở Thanh Hóa có khá nhiều kiến trúc thành cổ có sử d ng 
đá n : T àn Tr ờng Xuân thuộc xã Đông Nin , huyện Đông Sơn là t ủ 
phủ của Tùy Đại Nghiệp (Thế kỷ VII); T àn T P ố thuộc xã Thiệu D ơng, 
Thành phố Thanh Hóa; t àn Đông P ố thuộc xã Đông Hoà, huyện Đông Sơn 
ngày nay; thành Bình Kiều của Ngô X ơng X (T ế kỷ X), thuộc đất Triệu 
Sơn; cung Bảo Thanh cuối thế kỷ XIV ở Hà Trung; Thành nhà H cuối thế kỷ 
XIV đầu thế kỷ XV thuộc huyện Vĩn Lộc; điện Lam Kinh ở thế kỷ XV, 
thành nhà Trịnh thuộc xã Tân Khang, huyện Nông Cống (thế kỷ XVI); Hành 
cung Vạn Lại và Yên Tr ờng (thế kỷ XVI) thuộc huyện Thọ Xuân. Hiện nay 
các công trình kiến trúc trên đã ị huỷ hại gần hết, không còn nhiều dấu tích. 
Kiến trúc thành cổ bằng đá còn l u lại dấu vết ở Thanh Hóa khá rõ nét 
về mặt bằng tổng th là Thành nhà H ở Vĩn Lộc, đã đ ợc công nhận là Di 
sản văn a T ế giới Nét độc đáo làm nên giá trị toàn cầu của Thành Nhà H 
là tòa Hoàng thành bằng đá kỳ vĩ đ ợc xây d ng bằng các phiến đá lớn nặng 
từ trên 10 tấn đến 26 tấn, với s gia công phẳng phiu, mạc đá xếp xít cao, 
đ ợc ch ng xếp lên đến độ cao hàng ch c mét Đâ là một kỳ t c “vô tiền 
khoáng hậu” oàn t àn c ỉ trong 3 t áng trong điều kiện kỹ thuật xây d ng 
thủ công ở Việt Nam thế kỷ XIV - XV. Đâ là tòa t àn đầu tiên và duy nhất 
ở Việt Nam đ ợc xây d ng với chất liệu bằng đá tảng xanh. Vấn đề những 
ng ời thợ k ai t ác đá ằng cách nào có th tác đ ợc các phiến đá k ổng l 
 108 
nặng vài ch c tấn từ trên núi cao xuống v n còn là điều c a t lý giải đ ợc. 
Chắc chắn việc k ai t ác đá, xây d ng t ờng thành có s tham gia của những 
ng ời thợ đá An Hoạch. Kỹ thuật xây d ng t àn đã k iến L.Bezacier hết sức 
thán ph c: "Chúng ta phải nhấn mạnh rằng thành này là một ví d độc đáo về 
việc sử d ng những khối đá vôi k ổng l đ ợc đẽo gọt và lắp ghép một cách 
c c kỳ hoàn hảo" [76, tr.86]. 
 - Cổng vòm bằng đá: 
Các cổng Thành Nhà H đều xây ki u vòm cuốn, đá xếp múi ởi, 
trong đ to n ất là cửa chính Nam, g m 3 cửa cuốn dài 33,8 m, cao 9,5 m, 
rộng 15,17 m. Các phiến đá xâ đặc biệt lớn (dài tới 7m, cao 1,5m, nặng 
chừng 15 tấn). 
Ngoài ra, một số lăng mộ T an H a cũng c cổng vòm bằng đá Đền 
thờ P úc K ê t ớng công Nguyễn Văn Ng i (xã Đông T an , u ện Đông 
Sơn) c một cổng vòm bằng đá một cửa vào, chiều cao vòm trong của cửa là 
2,45m, rộng 2,05m, thành cửa dày 4,5m. Chiều cao đến đỉnh ngoài cửa là 
4,2m. Công trình xây d ng vào thế kỷ XVII (1617), n ng n ững gì còn lại 
của hình dáng, kết cấu kiến trúc cho thấy mối liên hệ khá chặt chẽ về ki u 
cách với cổng đá ở lăng ọ Ngọ (Hiệp Hoà, Bắc Giang - 1697). Mặt khác, 
cách xây cuốn đá vòng cung ở công trình này khá gần gũi với p ơng p áp 
xây các cổng thành nhà H ở cuối thế kỷ XIV Đâ là một kiến trúc cổng vòm 
bằng đá u n ất còn lại ở các đền thờ, lăng mộ ở Thanh Hoá. 
- Đá tảng kê chân cột: Đ ợc dùng phổ biến trong hầu hết các gia đìn 
vùng xung quanh Nh i và cả ở các vùng núi. Có nhiều loại n ng p ổ biến là 
loại chân tảng hình tròn và hình vuông: 
+ Loại chân cột ìn tròn c k c t ớc tùy thuộc yêu cầu đặt tr ớc của 
k ác àng Đ ờng kính trung bình từ 30 - 40cm. Trên mặt có trang trí nhiều 
 oa văn â , đ ờng hình học p a trên c đ c một hốc lõm đ tra chân cột. 
+ Loại chân cột hình vuông: chân cột cỗ òng c g ơng òng kê ráp 
vào chân cột. Nếu đ ờng kính cây cột n à là 22 cm t ì g ơng cột bòng là 
21cm. Một bộ đá tảng kê chân cột c đủ là 24 viên T ờng chỉ có các gia 
 109 
đìn địa chủ giàu có mới đặt đủ, còn gia đìn ng èo, trung nông t ì số chân 
cột tùy theo khả năng của họ có th d ng n à đ ợc. Thời Nguyễn, mỗi viên 
đá tảng kê chân cột đ ợc bán với giá trung bình là 25 đ ng tiền đ ng. 
Đối với nhà ở, đá tảng kê chân cột t ờng làm hình vuông, không chạm 
trổ oa văn Đối với với đìn , đền, c ùa, đá tảng kê chân cột t ờng có ki u 
dáng hình tr , chạm ìn “quang đèn” và c ạm khắc oa văn cầu kỳ, phổ biến 
là hình cánh sen dẹo th hiện yếu tố âm trong kiến trúc (thân cây cột th hiện 
yếu tố ơng) 
- Đá lát nền: Là loại đá ìn c ữ nhật với nhiều kích cỡ k ác n au Ưu 
đi m là bền, chắc, khó vỡ N ng o n ợc đi m là dễ trơn và “đổ m ôi” 
vào mùa m a p ùn nên c ỉ lát ở nơi thoáng, diện tích hẹp. 
- Đá lan rai: Loại sản phẩm nà đ ợc sản xuất khá nhiều Ng ời dân ở 
đâ t ờng ùng đ lát è, ao t ờng sân, bao móng, kê cầu ao Đá lan rai 
đ ợc sản xuất hoàn chỉnh từ cửa lò k ai t ác a ngoài ãi đá Tr ớc đâ t ợ 
đá t ờng dùng bạt đ làm mặt bằng phẳng. Khi xuất hiện úa ăm, ng ời ta 
đã ùng úa c ủ yếu trong việc sản xuất đá lan rai K c t ớc loại sản phẩm 
này rất đa ạng n ng p ổ biến và đ ợc a c uộng là loại đá ài 1m, cao 
40cm, rộng 20cm. Trong các công trình kiến trúc đặc biệt ng ời ta hay làm 
các cầu đá lan rai c trang tr oa văn: ìn r ng, ìn s ng (c ùa H ơng 
Ng iêm, Đông Sơn) 
- Cột nhà đá: Ở trong vùng lân cận núi Nh i ngày nay còn khá nhiều di 
t c ngôi n à đá: C ùa Hin Sơn, nhà chánh tổng làng Đống. Cột đá là một 
trong những vật liệu quan trọng của ngôi nhà. Nó liền với kết cấu của chân 
cột, vì kèo... cột nhà phong phú về loại ìn và k c t ớc. Trên cột có trang 
tr oa văn r ng, p ợng, hoa dây leo, khắc chữ Hán... Ngoài ra còn có những 
cột treo khánh hình vuông hoặc hình tròn tại các cửa đền, cửa chùa. 
- Vì kèo đá: Hiện nay qua khảo sát ng ời ta đã tìm t ấy những vì kèo 
còn khá nguyên vẹn (đình T ợng, c ùa Hin Sơn) Các vì kèo đá nà đ ợc 
lắp ráp mộng với kỹ thuật điêu lu ện tài giỏi của ng ời thợ đá Sản phẩm vì 
kèo đã đ ợc chế tác hết sức công phu và có s tính toán rất kỹ l ỡng. Khi lắp 
 110 
mộng, ng ời thợ phải dùng những đ ng tiền xu lát vào các cạnh góc của hố 
mộng, sau đ ráp vào ần dần Trên vì kèo t ờng là những câu đối, oa văn 
r ng đ ợc chạm khắc rất cầu kỳ. Ngày nay vết tích của các vì kèo đá còn 
đ ợc tìm thấy khá nhiều ở đ ng bằng Thanh Hóa. 
- Chốt giằng: Ng ời thợ đá x a kia đã đạt tới kỹ thuật xây d ng thành 
quác đáng k âm p c. Công trình thành Nhà H , Lam Kinh, đền thờ 
Nguyễn Văn Ng i là những công trìn đá "tạc vào thế kỷ" có góp phần tạo 
d ng của thợ đá An Hoạch. Chốt giằng đá là một sản phẩm vật liệu xây d ng 
hết sức độc đáo Ng ời thợ đá k i ng t àn đã sáng tạo những viên đá c 
mấu, có góc cạn đ ợc đặt ở vị tr